შრომითი ურთიერთობების მართვა ბიზნესისთვის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. საქართველოს შრომის ინსპექცია აქტიურად ახორციელებს შრომითი კანონმდებლობის დაცვაზე ზედამხედველობას, რაც დამსაქმებლებისათვის დამატებით პასუხისმგებლობასთანაა დაკავშირებული. როგორ უნდა მართოს ბიზნესმა ურთიერთობა შრომის ინსპექციასთან და როგორ ავიცილოთ თავიდან სამართლებრივი რისკები? „ბიზნეს მრჩეველის“ რუბრიკაში ბი ვი ქონსალთინგის მმართველი პარტნიორი ვახტანგ შურღაია გვიზიარებს პრაქტიკულ რჩევებს ამ საკითხებთან დაკავშირებით.

რა უფლებამოსილებები გააჩნია შრომის ინსპექციის სამსახურს?

შრომის ინსპექციის სამსახურის უფლებამოსილებებს ამომწურავად განსაზღვრავს კანონი "შრომის ინსპექციის შესახებ". მისი ძირითადი ამოცანაა საქართველოს შრომის კოდექსისა და შრომის უსაფრთხოების შესახებ საქართველოს კანონის ნორმების ეფექტური აღსრულების ზედამხედველობა. მაგალითისათვის, ინსპექტირებისას მოწმდება ნორმირებული სამუშაო დროის, ცვლების განრიგის, ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების, დასვენების დროის, შრომითი ქმედუნარიანობის საკითხის, შვებულების, ხელშეკრულების ფორმის, დისკრიმინაციისა და შრომის უსაფრთხოებასთან დაკვშირებული საკითხების კანონთან შესაბამისობა.

ინსპექციის სამსახური უფლებამოსილია, ობიექტზე დარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში გამოიყენოს საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სანქციები: გაფრთხილება, ჯარიმა ან/და სამუშაო პროცესის შეჩერება.

რა შემთხვევებში ახორციელებს სამსახური ინსპექტირებას?

ინსპექტირება ხორციელდება რამდენიმე საფუძვლით: დაინტერესებული პირის საჩივრის ან/და კანონის დარღვევის თაობაზე იდენტიფიცირებადი პირის შეტყობინების საფუძველზე, ხოლო გეგმური შემოწმების დროს - ამავე სამსახურის ინიციატივით. გეგმური შემოწმებისათვის პრიორიტეტული დარგები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის №80 [1] დადგენილებით.

მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული ეკონომიკური საქმიანობის პრიორიტეტული დარგების შერჩევა ხდება ეროვნული კლასიფიკატორის შესაბამისად, რომლის დაყოფა ხდება შრომის უსაფრთხოების დარგების სპეციფიკის გათვალისწინებით. მაგალითად, მოქმედი რედაქცია პრიორიტეტულ სექტორებად განსაზღვრავს: სამშენებლო, კვების პროდუქტების წარმოების, საბითუმო/საცალო ვაჭრობის და სხვა სფეროებს.

რა უფლებამოსილებები გააჩნია ობიექტს ინსპექტირებისას?

ინსპექტირების პროცესში კომპანია უფლებამოსილია:

• ინსპექტირების განმახორციელებელ პირს მოსთხოვოს სამსახურებრივი პირადობის მოწმობა ან/და უფლებამოსილი პირის მიერ გამოცემული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ობიექტის შემოწმების ჩატარების შესახებ -გეგმური შემოწმებისას;
• გააკეთოს შესაბამისი ახსნა-განმარტება და შენიშვნები ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შინაარსთან დაკავშირებით;
• ინსპექტირების განმახორციელებელი პირის ქმედება ან მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დადგენილი წესით გაასაჩივროს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.

როგორ წარმართოს ბიზნესმა ურთიერთობა შრომის ინსპექციასთან?

იმისათვის, რომ არ მოხდეს კანონმდებლობით დადგენილი სანქციების გამოყენება დამსაქმებლის მიმართ, აუცილებელია, დასაქმების ობიექტმა უზრუნველყოს საქართველოს შრომის კოდექსით გათვალისწინებული ნორმების დაცვა. ამ უკანასკნელის უზრუნველყოფა შესაძლებელია ბიზნესის შრომის ინსპექციასთან კომუნიკაციით. კერძოდ, შრომის ინსპექციის სამსახური ვალდებულია, მოთხოვნის შემთხვევაში შრომითი ნორმების შესრულებასთან დაკავშირებით გაწიოს კონსულტაცია ან მიაწოდოს პირს შესაბამისი ინფორმაცია. ამდენად, გაურკვევლობისას დამსაქმებელი უფლებამოსილია, მიმართოს სამსახურს ინფორმაციის დაზუსტების მიზნით.

გარდა ამისა, კანონმდებლობით დადგენილი პასუხისმგებლობის თავიდან არიდების მიზნით, დამსაქმებელმა უნდა შეასრულოს შემდეგი ვალდებულებები: ინსპექტირების პროცესის ხელის შეწყობა, ინსპექტორისათვის მოთხოვნილი დოკუმენტაციის/ინფორმაციის მიწოდება, მოთხოვნის შემთხვევაში სამუშაო პროცესის შეჩერება და ა.შ.

შრომითი ურთიერთობების მართვა ბიზნესისთვის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. საქართველოს შრომის ინსპექცია აქტიურად ახორციელებს შრომითი კანონმდებლობის დაცვაზე ზედამხედველობას, რაც დამსაქმებლებისათვის დამატებით პასუხისმგებლობასთანაა დაკავშირებული. როგორ უნდა მართოს ბიზნესმა ურთიერთობა შრომის ინსპექციასთან და როგორ ავიცილოთ თავიდან სამართლებრივი რისკები? „ბიზნეს მრჩეველის“ რუბრიკაში ბი ვი ქონსალთინგის მმართველი პარტნიორი ვახტანგ შურღაია გვიზიარებს პრაქტიკულ რჩევებს ამ საკითხებთან დაკავშირებით.

რა უფლებამოსილებები გააჩნია შრომის ინსპექციის სამსახურს?

შრომის ინსპექციის სამსახურის უფლებამოსილებებს ამომწურავად განსაზღვრავს კანონი "შრომის ინსპექციის შესახებ". მისი ძირითადი ამოცანაა საქართველოს შრომის კოდექსისა და შრომის უსაფრთხოების შესახებ საქართველოს კანონის ნორმების ეფექტური აღსრულების ზედამხედველობა. მაგალითისათვის, ინსპექტირებისას მოწმდება ნორმირებული სამუშაო დროის, ცვლების განრიგის, ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების, დასვენების დროის, შრომითი ქმედუნარიანობის საკითხის, შვებულების, ხელშეკრულების ფორმის, დისკრიმინაციისა და შრომის უსაფრთხოებასთან დაკვშირებული საკითხების კანონთან შესაბამისობა.

ინსპექციის სამსახური უფლებამოსილია, ობიექტზე დარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში გამოიყენოს საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სანქციები: გაფრთხილება, ჯარიმა ან/და სამუშაო პროცესის შეჩერება.

რა შემთხვევებში ახორციელებს სამსახური ინსპექტირებას?

ინსპექტირება ხორციელდება რამდენიმე საფუძვლით: დაინტერესებული პირის საჩივრის ან/და კანონის დარღვევის თაობაზე იდენტიფიცირებადი პირის შეტყობინების საფუძველზე, ხოლო გეგმური შემოწმების დროს - ამავე სამსახურის ინიციატივით. გეგმური შემოწმებისათვის პრიორიტეტული დარგები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის №80 [1] დადგენილებით.

მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული ეკონომიკური საქმიანობის პრიორიტეტული დარგების შერჩევა ხდება ეროვნული კლასიფიკატორის შესაბამისად, რომლის დაყოფა ხდება შრომის უსაფრთხოების დარგების სპეციფიკის გათვალისწინებით. მაგალითად, მოქმედი რედაქცია პრიორიტეტულ სექტორებად განსაზღვრავს: სამშენებლო, კვების პროდუქტების წარმოების, საბითუმო/საცალო ვაჭრობის და სხვა სფეროებს.

რა უფლებამოსილებები გააჩნია ობიექტს ინსპექტირებისას?

ინსპექტირების პროცესში კომპანია უფლებამოსილია:

• ინსპექტირების განმახორციელებელ პირს მოსთხოვოს სამსახურებრივი პირადობის მოწმობა ან/და უფლებამოსილი პირის მიერ გამოცემული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ობიექტის შემოწმების ჩატარების შესახებ -გეგმური შემოწმებისას;
• გააკეთოს შესაბამისი ახსნა-განმარტება და შენიშვნები ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შინაარსთან დაკავშირებით;
• ინსპექტირების განმახორციელებელი პირის ქმედება ან მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დადგენილი წესით გაასაჩივროს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.

როგორ წარმართოს ბიზნესმა ურთიერთობა შრომის ინსპექციასთან?

იმისათვის, რომ არ მოხდეს კანონმდებლობით დადგენილი სანქციების გამოყენება დამსაქმებლის მიმართ, აუცილებელია, დასაქმების ობიექტმა უზრუნველყოს საქართველოს შრომის კოდექსით გათვალისწინებული ნორმების დაცვა. ამ უკანასკნელის უზრუნველყოფა შესაძლებელია ბიზნესის შრომის ინსპექციასთან კომუნიკაციით. კერძოდ, შრომის ინსპექციის სამსახური ვალდებულია, მოთხოვნის შემთხვევაში შრომითი ნორმების შესრულებასთან დაკავშირებით გაწიოს კონსულტაცია ან მიაწოდოს პირს შესაბამისი ინფორმაცია. ამდენად, გაურკვევლობისას დამსაქმებელი უფლებამოსილია, მიმართოს სამსახურს ინფორმაციის დაზუსტების მიზნით.

გარდა ამისა, კანონმდებლობით დადგენილი პასუხისმგებლობის თავიდან არიდების მიზნით, დამსაქმებელმა უნდა შეასრულოს შემდეგი ვალდებულებები: ინსპექტირების პროცესის ხელის შეწყობა, ინსპექტორისათვის მოთხოვნილი დოკუმენტაციის/ინფორმაციის მიწოდება, მოთხოვნის შემთხვევაში სამუშაო პროცესის შეჩერება და ა.შ.

კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტოს (GCCA) ინფორმაციით 2024 წლის მესამე კვარტალში, საქართველოში - ეკონომიკური აგენტების 11 720 კონცენტრაცია დარეგისტრირდა.

მათ შორის, დადებითი თანხმობა სააგენტოს მხრიდან გაეცა  FMCG სექტორში შპს „დეილის“ (ს/ნ 406088638) მიერ სს „ქართული ლუდის კომპანიის“ (ს/ნ 404900737) აქციების 100%-ის შეძენაზე და ბაზარზე ჩამოყალიბდა ახალი მოთამაშე, რომელიც სუპერმარკეტების ყველაზე დიდი ქსელის მფლობელი იქნება.

კონცენტრაცია, ხშირად ბიზნესის გაფართოებისკენ გადადგმული ნაბიჯია. კონკურენციის შესახებ კანონის თანახმად, კონცენტრაცია შეიძლება განხორციელდეს რამდენიმე გზით:

• ორი ან ორზე მეტი დამოუკიდებელი ეკონომიკური აგენტის შერწყმით;
• სხვადასხვა გზით ერთ ან რამდენიმე ეკონომიკურ აგენტზე პირდაპირი ან ირიბი, სრული ან ნაწილობრივი კონტროლის მოპოვებით;
• ერთობლივი საწარმოს შექმნით.

სააგენტოსათვის შეტყობინებას ექვემდებარება კონცენტრაცია, თუ მისი მონაწილე პირების ერთობლივი (ჯამური) წლიური შემოსავალი საქართველოს ტერიტორიაზე, შეტყობინების წარმოდგენის ვალდებულების წარმოშობის წინა ფინანსური წლის მდგომარეობით, აღემატება 20 მილიონ ლარს და, ამასთან, კონცენტრაციის მონაწილე მინიმუმ ორი პირიდან თითოეულის ერთობლივი წლიური შემოსავალი აღემატება 5 მილიონ ლარს.

კონცენტრაციის შესახებ შეტყობინება სააგენტოში ტრანზაქციის დასრულებამდე ან ფაქტობრივ განხორციელებამდე უნდა შევიდეს.

კონცენტრაცია, როგორც ბიზნესის გაფართოების/განვითარების მცდელობა, არ წარმოადგენს უარყოფით მოვლენას ბაზრისათვის. თუმცა, როდესაც მსგავსი ქმედება  არსებითად ზღუდავს ეფექტიან კონკურენციას სასაქონლო ან მომსახურების ბაზარზე, კანონი მას დაუშვებლად აცხადებს. ბაზარზე ეფექტური კონკურენციის შენარჩუნების მიზნით კანონი კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტოს ანიჭებს ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას,  გამოსცეს გადაწყვეტილება (თანხმობა) მოსალოდნელი კონცენტრაციის კონკურენტული ეფექტის შესახებ.

სააგენტოს უარი წარმოადგენს საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოს მიერ კონცენტრაციის რეგისტრაციაზე უარის თქმის საფუძველს. სააგენტოს ვებ-გვერდზე განთავსებული 2019-2024 წელს მიღებული გადაწყვეტილებებიდან სააგენტომ 100% შემთხვევებში კონცენტრაცია თავსებადად მიიჩნია  კონკურენტულ გარემოსთან და გასცა თანხმობა. ამასთან, 2024 წლის მესამე კვარტალში დარეგისტრირებულ კონცენტრაციათაგან 99,8% (11692 შემთხვევა) არც კი აკმაყოფილებდა წინასწარი შეტყობინების ვალდებულების წარმოშობისთვის აუცილებელ კრიტერიუმებს.

განსხვავებული კონცეფციის მქონე იურიდიულმა კომპანიამ „ბი ვი ქონსალთინგმა“ 2021 წელს დაიწყო ოპერირება საქართველოს ბაზარზე. კომპანიის დაფუძნება განაპირობა ორმა გარემოებამ: ერთი მხრივ ბიზნესის მოთხოვნამ კონკრეტულად მათზე მორგებული სამართლებრივი სერვისის მიღებაზე და მეორე მხრივ, წლების განმავლობაში ბიზნეს სამართლის მიმართულებით კომპანიის დამფუძნებლების მიერ დაგროვილი ცოდნის გაზიარების ამბიციამ. როგორია რეგულარული სერვისებს ჩამონათვალი და რა სიახლეებს ნერგავს 2025 წელს კომპანია Business Insider Georgia-ს ესაუბრა ვახტანგ შურღაია „ბი ვი ქონსალთინგის“ მმართველი პარტნიორი

 რა არის „ბი ვი ქონსალთინგის“ კონკურენტული უპირატესობა ბაზარზე?

„ბი ვი ქონსალთინგი“ მუშაობს ბიზნეს სამართლის მიმართულებით და კომპანიებს ემსახურება კონკურენციის, საფინანსო, საგადასახადო და კორპორაციული სამართლის, ასევე, სახელმწიფო შესყიდვების  და სამართლის სხვა მომიჯნავე სფეროებში. სხვებისგან იმით გამოვირჩევით, რომ ვართ ჩვენი კლიენტების პარტნიორები და არა სერვის პროვაიდერები. ნებისმიერ სამართლებრივ სიტუაციას ვაფასებთ ბიზნესის გადმოსახედიდან და ვთავაზობთ ჩვენს პარტნიორებს პრობლემის საუკეთესო გადაწყვეტას. ვთანამშრომლობთ არაერთ საერთაშორისო ექსპერტთან, რაც გვეხმარება პარტნიორების პრობლემებზე უმოკლეს დროში უახლესი პრაქტიკის გადაწყვეტილებების მისადაგებაში.

ვინ არიან „ბი ვი ქონსალთინგის“ სერვისების ძირითადი მომხმარებლები?

ჩვენ პორტფელშია საშუალო და მსხვილი ბიზნესი, მათ შორის, საქართველოში მოქმედი საერთაშორისო კომპანიები. აქტიურად ვთანამშრომლობთ დარგობრივ ასოციაციებთან რამდენიმე მიმართულებით, მათ შორის, საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაზე  სამართლის დარგში.  

 რა მოცულობით იზრდება „ბი ვი ქონსალთინგი“  წლიდან-წლამდე?

ამაყად ვიტყვი, რომ „ბი ვი ქონსალთინგი“ წლიდან წლამდე მინიმუმ აორმაგებს როგორც პარტნიორთა რაოდენობას ასევე შემოსავალს, რაც მიუთითებს ჩვენი ბიზნეს მოდელის მართებულობასა და ბაზარზე ჩვენ მიმართ ნდობის ხარისხზე. 

რა სიახლეებს გეგმავ „ბი ვი ქონსალთინგი“  2025 წელს?

ვგეგმავთ სამშენებლო სამართლის მიმართულებით სერვისების გაფართოებას და ამჟამად ვაყალიბებთ გუნდს, რომლის საშუალებით მომავალი წლიდან ჩვენს პარტნიორებს შევთავაზებთ FIDIC-თან დაკავშირებული ურთიერთობების სამართლებრივ დარეგულირებას.  გარდა ამისა, დამუშავების პროცესშია შრომის ინსპექციასთან მიმართებით, კონკრეტული სერვისები, რათა უფრო აქტიურად შევთავაზოთ ჩვენს პარტნიორებს.

მომხმარებლის უფლება, უარი თქვას ხელშეკრულებაზე

 

მომხმარებელთა უფლებების დაცვა უზრუნველყოფილია არაერთი საერთაშორისო თუ ეროვნული საკანონმდებლო აქტით. აღნიშნული მოწესრიგებები დეტალურადაა განხილული „ბი ვი ქონსალთინგის“ სტატიაში, რომელიც მომხმარებლის ინფორმირების ვალდებულებას შეეხება. (სტატიის გაცნობა შესაძლებელია ჩვენს ვებ-გვერდზე:  https://bvc.ge/)

„მომხმარებლის დაცვის შესახებ“ კანონით დაცულია ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება. კანონის მე-17 მუხლის თანახმად, თუ საქონელი ნაკლის მქონე აღმოჩნდა, მომხმარებელს უფლება აქვს, მოვაჭრეს მოსთხოვოს ნაკლის აღმოფხვრა (საქონლის უსასყიდლოდ შეკეთება ან შეცვლა, ფასის შემცირება) ან გავიდეს ხელშეკრულებიდან. ამასთან, მომხმარებელს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება არ წარმოეშობა, თუ საქონლის ნაკლი უმნიშვნელოა. (“მომხმარებლის უფლებების დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი; იხ., <https://matsne.gov.ge/ka/document/view/5420598?publication=3>) 

ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება დაცულია ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2011 წლის 25 ოქტომბრის  დირექტივით N2011/83/EC მომხმარებელთა უფლებების შესახებ (შემდგომში მოხსენიებული როგორც - „დირექტივა).აღნიშნული დირექტივის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, გარდა დირექტივის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული გამონაკლისი შემთხვევებისა, მომხმარებელს უნდა ჰქონდეს 14 დღიანი პერიოდი, რათა გავიდეს ხელშეკრულებიდან უპირობოდ, ყოველგვარი მიზეზის მითითებისა და დამატებითი ხარჯების გადახდისა გარდა დირექტივის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-14 მუხლოით გათვალისწინებული ხარჯებისა. (ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2011 წლის 25 ოქტომბრის დირექტივა 2011/83/EC მომხმარებელთა უფლებების, საბჭოს დირექტივასა 93/13/EEC და ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივაში 1999/44/EC შესწორებების შეტანის და საბჭოს დირექტივისა 85/577/EEC და ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივის 97/7/EC გაუქმების შესახებ; იხ., <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32011L0083>, ქართულ ენაზე: <https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4488461?publication=0> )

კანონით დისტანციურ ხელშეკრულებებთან მიმართებით გათვალისწინებულია მომხმარებლის დაცვის უფრო მაღალი სტანდარტი. ასეთი მოწესრიგება განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ მომხმარებელი ზოგადად მიჩნეულია მოვაჭრესთან შედარებით სუსტ მხარედ, თუმცა დისტანციური ხელშეკრულების დროს ითვლება, რომ ის კიდევ უფრო სუსტ პოზიციაში იმყოფება.

კანონის მე-13 მუხლის თანახმად, მომხმარებელს უფლება აქვს, ყოველგვარი საფუძვლის მითითების გარეშე თქვას უარი დისტანციურ ხელშეკრულებაზე ან/და სარეწის გარეთ დადებულ ხელშეკრულებაზე 14 კალენდარული დღის განმავლობაში. ნორმა ასვეე ადგენს თოთხმეტ დღიანი ვადის ათვლის დაწყების მომენტს:

1. მომსახურების ხელშეკრულებაში ვადა აითვლება - ხელშეკრულების დადების მომენტიდან;
2. ნასყიდობის ხელშეკრულებისათვის - მომხმარებლის ან მის მიერ განსაზღვრული მესამე პირის მიერ საქონლის მფლობელობაში მიღებიდან;
3. შეკვეთის ნაწილ-ნაწილ განხორციელებისას - ბოლო ნივთის მფლობელობაში მიღებიდან;
4. საქონლის რეგულარულად (განსაზღვრული პერიოდულობით) მიწოდების შემთხვევაში - ნივთის მფლობელობაში პირველად მიღებიდან.

თუმცა, კანონის მე-14 მუხლი ითვალისწინებს ისეთ გამონაკლისებს, როდესაც მომხმარებელს არ შეუძლია ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე დისტანციურ ხელშეკრულებაზე უარის თქმა.

პირველ რიგში, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება არ ვრცელდება  საფინანსო და სადაზღვევო სფეროებში დადებულ ხელშეკრულებებზე, რომლებიც რეგულირდება შესაბამისი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, გარდა სარეწის გარეთ დადებული, უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილი სასესხო ხელშეკრულებისა, თუ მომხმარებელს სესხის თანხით სარგებლობა არ დაუწყია.

მომხმარებელს არ აქვს უფლება უარი თქვას ხელშეკრულებაზე, თუ:

ა) მოვაჭრემ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული მომსახურება სრულად გასწია, მოვაჭრემ მომსახურების გაწევა მომხმარებლის წინასწარი თანხმობით დაიწყო და იგი ინფორმირებული იყო, რომ მომსახურების სრულად მიღების შემთხვევაში დაკარგავდა ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას;

ბ) ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია, რომ მიწოდებული საქონლის ან მომსახურების ფასი დამოკიდებულია ფინანსურ ბაზარზე არსებულ ცვლილებაზე, რომელსაც მოვაჭრე ვერ აკონტროლებს და რომელიც ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლების განხორციელებისთვის ამ კანონით დადგენილ ვადაში წარმოიშვა;

გ) მიწოდებული საქონელი ან მომსახურება მომხმარებლის ინდივიდუალური შეკვეთით არის დამზადებული ან აშკარად მის პირად საჭიროებებზეა მორგებული;

დ) მიწოდებული საქონელი მალფუჭებადია ან მას მოკლე ვარგისობის ვადა აქვს;

ე) მას მიეწოდა ჰერმეტულად დაცული საქონელი, მისი ჰერმეტულობა მიწოდების შემდეგ დაირღვა და, ამდენად, საქონლის დაბრუნება შეუძლებელია ჯანმრთელობის ან ჰიგიენური ნორმების დაცვის გამო;

ვ) მიწოდებული საქონელი მიწოდების დროს, მისი მახასიათებლებიდან გამომდინარე, განუყოფლად შეერწყა სხვა საქონელს;

ზ) ხელშეკრულების პირობების შესაბამისად, მომხმარებელმა მოვაჭრე გადაუდებელი სარემონტო/ტექნიკური მომსახურების გასაწევად გამოიძახა. ეს შეზღუდვა არ ვრცელდება ამ ვიზიტის ფარგლებში აღნიშნული მომსახურების მიღმა გაწეულ დამატებით მომსახურებაზე;

თ) მიწოდებულ იქნა დალუქული აუდიო ან ვიდეოჩანაწერი ან პროგრამული უზრუნველყოფა და მისი ლუქი მიწოდების შემდეგ დაირღვა;

ი) მიწოდებულ იქნა ჟურნალ-გაზეთები ან სხვა სახის პერიოდული გამოცემა, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მათი/მისი მიწოდების საფუძველი სააბონენტო ხელშეკრულებაა;

კ) ხელშეკრულება საჯარო აუქციონის შედეგად დაიდო;

ლ) ხელშეკრულება დაიდო უძრავი ქონების არასაცხოვრებელი მიზნით გადაცემაზე, საქონლის გადაზიდვაზე, სატრანსპორტო საშუალების ქირავნობაზე, კვების ორგანიზებაზე ან დასვენებასთან დაკავშირებულ მომსახურებაზე და მასში მითითებულია ხელშეკრულების შესრულების განსაზღვრული თარიღი ან პერიოდი;

მ) მას ციფრული შინაარსი მიეწოდა არამყარი მატარებლით, ხელშეკრულების შესრულება მომხმარებლის წინასწარი თანხმობით დაიწყო და მომხმარებელმა იცოდა, რომ ამით დაკარგავდა ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას;

ნ) ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია ალკოჰოლური სასმელების მიწოდება, რომელთა ფასი შეთანხმდა ხელშეკრულების დადების მომენტში, ხოლო მიწოდება მოხდება 30 დღის შემდეგ, ამასთანავე, აღნიშნული ფასი დამოკიდებულია ბაზარზე არსებულ მერყეობაზე, რომელსაც მოვაჭრე ვერ აკონტროლებს;

ო) ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია სპორტული ან კულტურული ღონისძიების ბილეთის მიწოდება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ხელშეკრულებით განსაზღვრულია აღნიშნული ბილეთის დაბრუნების შესაძლებლობა, წესი და პირობები.

თუ სახეზე არ არის არცერთი აღნიშნული გამონაკლისი, მომხმარებელი უფლებამოსილია უარი თქვას დისტანციურ/სარეწს გარეთ დადებულ ხელშეკრულებაზე.

„ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს პრაქტიკით დადგენილია, რომ გამონაკლისები, რომლებიც კანონმდებლის მიერ შეთავაზებული დაცვის შეზღუდვას ემსახურება, განსაკუთრებული სიზუსტით უნდა განიმარტოს.“ ეს გულისხმობს, რომ  დისტანციურ ხელშეკრულებაზე უარის თქმასთან დაკავშირებული პირობები მომხმარებელს იმაზე მეტად არ უნდა ზღდავდეს, ვიდრე ეს კანონით არის გათვალისწინებული. (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 19 აპრილის გადაწყვეტილება N04/352., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpfLhBbH.pdf)

იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის საფუძველი - სახეზეა ნაკლიანი ნივთი ან დისტანციური ხელშეკრულება, მომხმარებელი ვალდებულია 14 კალენდარული დღის განმავლობაში მოვაჭრეს გაუგზავნოს შევსებული დაბრუნების ფორმა ან სხვა ცალსახა მტკიცებულება, რომელიც ასახავს მომხმარებლის გადაწყვეტილებას საქონლის დაბრუნების შესახებ. თუ აღნიშნულ ვადაში მომხმარებელი არ შეავსებს დაბრუნების ფორმას ან სხვა ცალსახა მტკიცებულებას არ წარუდგენს მოვაჭრეს მომხმარებელი კარგავს ყოველგვარი საფუძვლის მითითების გარეშე ნივთის დაბრუნების უფლებას.

კანონის მე-15 მუხლის 1-ელი პუნქტის თანახმად, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შედეგად ქარწყლდება მხარეების მიერ დისტანციური ხელშეკრულებით ან სარეწის გარეთ დადებული ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებები, ხოლო ის, რაც მხარეებმა მისი შესრულებით მიიღეს, მათ უბრუნდებათ. ამავე მუხლით განსაზღვრულია მოვაჭრის ვალდებულებები. კერძოდ, მოვაჭრე ვალდებულია მომხმარებელს დაუბრუნოს გადახდილი თანხა და, არსებობის შემთხვევაში, მიწოდების ხარჯის ასანაზღაურებლად გადახდილი თანხა სრულად, გაჭიანურების გარეშე, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შესახებ შეტყობინების მიღებიდან არაუგვიანეს 14 კალენდარული დღისა.

საქართველოს კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტომ რამდენიმე საქმეში იმსჯელა ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლების დარღევაზე.

2024 წლის 2 მაისის N04/405 გადაწყვეტილებით კონკურენციის სააგენტომ დაადგინა მოვაჭრის მიერ მომხმარებლის უფლების დარღვევა. აღნიშნულ საქმეში, მოვაჭრეს განსაზღვრული ჰქონდა, რომ ნივთის დაბრუნება შესაძლებელი იყო მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დადასტურდებოდა ნივთის ქარხნული წუნი ან იგი იყო გამოუყენებელი, ყუთი კი დაუზიანებელი. სხვა შემთხვევაში ნივთის დაბრუნება დაუშვებელი იყო, ვინაიდან ნივთის „დატესტვაც“ ითვლებოდა მის გამოყენებად. შესაბამისად, მოვაჭრემ ნივთის დატესტვა მიიჩნია გამოყენებად და უპირობოდ დაბრუნების უფლებაზე უარის თქმის საფუძვლად. (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება N04/405., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/php7hEB34.pdf)

სააგენტომ აღნიშნა, რომ: „ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლების მიზანია დაიცვას მომხმარებელი მაშინ როდესაც მას არ შეუძლია რეალურად ნახოს საქონელი ან გაარკვიოს გაწეული მომსახურების შინაარსი ხელშეკრულების დადებამდე. ამდენად, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება მიმართულია მომხმარებლისთვის დისტანციური ხელშეკრულების შედეგად წარმოქმნილი ხარვეზების აღმოფხვრისკენ. მომხმარებელს ეძლევა დამატებითი ვადა მოსაფიქრებლად, რომლის განმავლობაშიც მას შეუძლია შეძენილი საქონლის შემოწმება ან ტესტირება. საქონლის ბუნების, მახასიათებლებისა და ფუნქციების დადგენის მიზნით, მომხმარებელმა შეძენილი ნივთი უნდა შეამოწმოს ისე, როგორც ამას მაღაზიაში შეძლებდა.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება N04/405., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/php7hEB34.pdf)

სააგენტომ განმარტა, რომ „მომხმარებელს მინიჭებული აქვს უფლება კანონით დადგენილ ფარგლებში უარი თქვას ხელშეკრულებაზე მაშინ, როდესაც პროდუქტის მახასიათებლები შეესაბამება დისტანციურად მიწოდებულ ინფორმაციას, თუმცა მისი მიღებისა და დატესტვის შემდგომ მომხმარებელი ხვდება, რომ ნივთი არ ამართლებს მის მოლოდინებს და არ სურს მისი დატოვება.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება N04/405., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/php7hEB34.pdf)

ამავე საქმეში მოვაჭრე ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას ზღუდავდა ისეთ შემთხვევაში, როდესაც პროდუქტი შეძენილი იყო საბანკო განვადებით. სააგენტომ მიიჩნია, რომ სახეზე იყო კანონის მე-13 მუხლის დარღევა, ვინაიდან „მოვაჭრე ვალდებულია უპირობოდ დაბრუნების წესები და პირობები არ ჩამოაყალიბოს იმგვარად და არ გამოიყენოს საქონლის გაყიდვის ისეთი მექანიზმი, რომელიც შეზღუდავს მომხმარებლისთვის კანონით განსაზღვრულ უფლებებს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოვაჭრის უარი არის უსაფუძლო და არღვევს მომხმარებლისთვის კანონით გარანტირებულ უფლებებს.“

2024 წლის 19 აპრილის გადაწყვეტილებაში სააგენტომ მიუთითა დირექტივის პრეამბულაზე, რომელიც ხაზგასმით ამბობს, რომ „ვინაიდან, დისტანციურად ვაჭრობისას მომხმარებელს ხელშეკრულების დადებამდე საქონლის ნახვის შესაძლებლობა არ აქვს, მას უფლება უნდა ჰქონდეს, რომ უარი თქვას ხელშეკრულებაზე. ამასთან, მას უნდა შეეძლოს, შეამოწმოს და დატესტოს შეძენილი საქონელი იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია მისი ბუნების, მახასიათებლებისა და ფუნქციონალების დასადგენად.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 19 აპრილის გადაწყვეტილება N04/352., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpfLhBbH.pdf)

 

სააგენტომ 2024 წლის 17 აპრილის გადაწყვეტილებით მომხმარებლის უფლების დარღვევა დაადგინა. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებელმა ონლაინ, განვადებით შეძენისას ერთის ნაცვლად შეიძინა ორი ნივთი. მან მაშინვე მოახდინა რეაგირება და დაუკავშირდა როგორც ბანკს, ასევე მოვაჭრეს და მოითხოვა ერთი ხელშეკრულების შეწყვეტა, თუმცა მისი მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა. სააგენტომ მიუთითა, რომ მოვაჭრის მიერ წარმოდგენილი არ ყოფილა არანაირი მტკიცებულება, რომელიც ადასტურებდა, რომ მან განვადების მომსახურე ბანკს გაუგზავნა შესამაბისი მოთხოვნა განვადების ხელშეკრულების გაუქმების მოთხოვნით, მაშინ, როდესაც მომხმარებელს ჰქონდა უპირობო უფლება, შეეწყვიტა ხელშეკრულება. ვინაიდან სახეზე არ იყო გამონაკლისი შემთხვევა, მომხმარებლის მიერ დისტანციურ ხელშეკრულებაზე უარი „ავტომატურად გამოიწვევს განვადების ხელშეკრულებიდან მის გასვლას და პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენას.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 17 აპრილის გადაწყვეტილება N04/335., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpeUrK4n.pdf)

შეჯამების სახით უნდა ითქვას, რომ მომხმარებელი უფლებამოსილია უარი განაცხადოს ხელშეკრულებაზე, თუ ნივთი არსებითი ნაკლის მქონეა. დისტანციური და სარეწს გარეთ დადებული ხელშეკრულების შემთხვევაში კი მომხმარებელს უარის თქმის უფლება წარმოეშობა ყოველგვარი დამატებითი დასაბუთების აუცილებლობის გარეშე.

შრომითი უფლებები წარმოადგენს როგორც საერთაშორისო, ისე ეროვნულ დონეზე დაცულ უფლებებს. შრომითი ურთიერთობების კანონისმიერი დარეგულირების ძირითადი მიზანია დასაქმებულის, როგორც ურთიერთობის სუსტი მხარის დაცვა.

ურთიერთობის არსიდან გამომდინარე, დასაქმებული ეკონომიკურად დამოკიდებულია დამსაქმებელზე, რაც ბუნებრივად წარმოშობს მის მიერ აღნიშნული დამოკიდებულების ბოროტად გამოყენების ალბათობას. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლი განსაზღვრავს, რომ „შრომის თავისუფლება უზრუნველყოფილია. ყველას აქვს სამუშაოს თავისუფალი არჩევის უფლება. უფლება შრომის უსაფრთხო პირობებზე და სხვა შრომითი უფლებები დაცულია ორგანული კანონით.“

საქართველოს შრომის კოდექსი არეგულირებს შრომითი ურთიერთობის სხვადასხვა ასპექტებს, მათ შორის, შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის წესს. შრომის კოდექსის 48-ე მუხლი ადგენს, თუ რა წესები უნდა დაიცვან მხარეებმა ხელშეკრულების შეწყვეტისას, როგორიცაა მაგალითად წინასწარი გაფრთხილება ან/და კომპენსაცია. აღნიშნული მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, დასაქმებული უფლებამოსილია შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ დამსაქმებლის გადაწყვეტილება გაასაჩივროს სასამართლოში.

იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლოს მიერ მოხდა შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის უკანონოდ ცნობა, დასაქმებულის მოთხოვნისა და სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე შესაძლოა დადგეს რამდენიმე სამართლებრივი შედეგი. შრომის კოდექსის 48-ე მუხლის მე-8 ნაწილი ადგენს, რომ „სასამართლოს მიერ შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ დამსაქმებლის გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შემთხვევაში, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, დამსაქმებელი ვალდებულია პირვანდელ სამუშაო ადგილზე აღადგინოს პირი, რომელსაც შრომითი ხელშეკრულება შეუწყდა, ან უზრუნველყოს ის ტოლფასი სამუშაოთი, ან გადაუხადოს მას კომპენსაცია სასამართლოს მიერ განსაზღვრული ოდენობით.“ ნორმა ითვალისწინებს ხელშეკრულების შეწყვეტის ბათილად ცნობის პირობებში უფლებრივი რესტიტუციის სამ მექანიზმს.

პირველი სამართლებრივი შედეგია პირვანდელ სამუშაოზე აღდგენის მოთხოვნა, რომელიც სასამართლო პრაქტიკით მიჩნეულია დასაქმებულის უპირატეს უფლებად. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ერთ-ერთ ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ თანამდებობაზე აღდგენა დასაქმებულის უპირატესი უფლებაა, რადგან მისი დათხოვნა უკანონო გათავისუფლების თანმდევი შედეგია. თუმცა, აღდგენის უფლება აბსოლუტური არ არის და აუცილებელია გარკვეული წინაპირობების შეფასება. სასამართლომ პირველ რიგში უნდა გაითვალისწინოს ორივე მხარის პატივსადები ინტერესი და შეაფასოს, რამდენად მიზანშეწინილი და შესაძლებელია პირვანდელ თანამდებობაზე პირის აღდგენა. (იხ. სუსგ ას-729-2022, 09.02.2024).

ის, თუ რა იგულისხმება პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენის შეუძლებლობაში, წარმოადგენს დამსაქმებლის მტკიცების ტვირთს. სწორედ დამსაქმებელმა უნდა მიუთითოს, რომ თანამდებობაზე აღდგენა შეუძლებელია გარკვეულ ობიექტურ მიზეზთა გამო და შესაბამისი გარემოებებით დაამტკიცოს აღნიშნული შეუძლებლობა. დამსაქმებელმა უნდა ადასტუროს ის გარემოებაც, რომ პირვანდელი სამუშაო ადგილი აღარ არსებობს, ან არსებობს, თუმცა დაკავებულია. მისივე მტკიცების საგანში შედის ასევე იმის დადასტურება, რომ მესამე პირი, რომელიც სადავო პოზიციას იკავებს, ამ ფაქტის მიმართ კეთილსინდისიერია, აღნიშნული ფორმალურ ხასიათს არ ატარებს და მხოლოდ რეალური საჭიროებიდან გამომდინარეობს. უზენაეს სასამართლოს პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენის შეუძლებლობად მიუჩნევია ისეთი მდგომარეობა, როდესაც მაგალითად მოსარჩელის მიერ დაკავებულ თანამდებობას იკავებს სხვა პირი კონკურსის წესით (იხ. სუსგ ას-499-499-2018) ან როდესაც მოსარჩელეს ამდენი ხნის განმავლობაში არ უმუშავია და კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება მის მიერ დაკისრებული მოვალეობების ეფექტურად შესრულების შესაძლებლობა. (სუსგ №ას 863 830 2016, 05.01.2017)

რაც შეეხება რიგით მეორე რესტიტუციის საშუალებას - ტოლფასი სამუშაოთი უზრუნველყოფას - აღნიშნული წარმოადგენს შედეგს იმ შემთხვევაში, როდესაც დადასტურდება, რომ პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენა შეუძლებელია. ტოლფასი სამუშაოს არსებობის ფაქტი და მასთან დასაქმებულის კვალიფიკაციათა შესაბამისობა უნდა დაამტკიცოს სწორედ დასაქმებულმა. ამ მიზნით სასამართლომ უნდა გამოიკვლიოს დამსაქმებლის ტოლფასი ვაკანტური პოზიციები, ფუნქციური მსგავსება თავდაპირველ და ტოლფას თანამდებობებს შორის. ცხადია, ტოლფასი თანამდებობის დაკავების უფლება არ გულისხმობს, რომ დასაქმებულმა მიიღოს ისეთი პოზიცია, რომლის დასაკავებლადაც სპეციალური ცოდნა და მომზადება არ გააჩნია. მსგავსი თანამდებობა გულისხმობს როგორც ფუნქციური, ისე შრომის ანაზღაურების მხრივ მსგავს თანამდებობას. (იხ. სუსგ 2024 წლის 9 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე ას-729-2022).

იმ შემთხვევაში, თუ დამსაქმებელს არ გააჩნია ტოლფასი თანამდებობა, ან მასზე გათავისუფლებული დასაქმებულის აღდგენა მიზანშეწონილი არ არის, სასამართლომ უნდა იმსჯელოს კომპენსაციის საკითხზე. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, შრომით დავებზე „კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას შემდეგი გარემოებები: კომპანიის ლიკვიდურობა; პირის შანსები შრომის ბაზარზე; პირის სოციალური მდგომარეობა; დამსაქმებლის ფინანსური მდგომარეობა; პირი სხვაგან დასაქმდა თუ არა დავის პერიოდში; სამუშაო სტაჟი; დამსაქმებლის საწარმოუნარიანობა; პირის მუშაობის ხანგრძლივობა დამსაქმებელთან. შრომითსამართლებრივი კომპენსაცია ერთდროულად უნდა ფარავდეს იმ მატერიალურ დანაკარგს, რაც მხარემ უკანონოდ დათხოვნით განიცადა და რასაც იგი, საშუალოდ, შესატყვისი სამსახურის მოძებნამდე განიცდის, ასევე, იმ მორალურ ზიანს, რაც მას უკანონოდ დათხოვნით მიადგა. ამავდროულად, მხედველობაშია მისაღები უკანონოდ დათხოვნილი სუბიექტის ასაკი, კომპეტენცია, სამსახურის შოვნის პერსპექტივა, ოჯახური მდგომარეობა, სოციალური მდგომარეობა, ასევე, დამსაქმებლის ფინანსური მდგომარეობა და ა. შ.“ (იხ. სუსგ 2024 წლის 9 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე ას-729-2022).

გარდა აღნიშნული სამი შედეგისა, მოსარჩელეს ასევე შეუძლია კუმულაციურად მოითხოვოს იძულებითი განაცდურის ანაზღაურება. შრომის კოდექსის 48-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, „დასაქმებულს უფლება აქვს, ამ მუხლის მე-8 პუნქტით გათვალისწინებულ პირვანდელ ან ტოლფას სამუშაო ადგილზე აღდგენის ან მის ნაცვლად დაკისრებული კომპენსაციის გადახდის გარდა, მოითხოვოს იძულებითი განაცდურის ანაზღაურება შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის თარიღიდან შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ დამსაქმებლის გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის თაობაზე სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების აღსრულების თარიღამდე.“ სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა (თანამდებობაზე აღდგენის, ტოლფასი სამუშაოთი უზრუნველყოფის ან კომპენსაციის გზით), არ გამორიცხავს იძულებითი განაცდურის ანაზღაურებას, ვინაიდან ეს უკანასკნელი წარმოადგენს ზიანის ანაზღაურებას. „შრომის ხელშეკრულების საფუძვლის ბათილად ცნობა, შედეგობრივი თვალსაზრისით, იწვევს ხელშეკრულების საფუძვლის ბათილობამდე არსებული მდგომარეობის აღდგენასა და იმ ზიანის ანაზღაურებას, რომელიც დასაქმებულს დამსაქმებლის მხრიდან არამართლზომიერი გათავისუფლებით მიადგა, შესაბამისად, განაცდურის ანაზღაურება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408 ე და 411 ე მუხლების კონტექსტში ის სამართლებრივი შედეგებია, რაც დამსაქმებლის არამართლზომიერ ქმედებას სდევს თან. (თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება, საქმე N2/15615 16, 2017 წლის 6 აპრილი).

პრობლემურ საკითხს შეიძლება წარმოადგენდეს მე-8 პუნქტით გათვალისწინებული კომპენსაციისა და იძულებითი განაცდურის გამიჯვნა. აღნიშნულთან დაკავშირებით არსებობს უზენაესი სასამართლოს განმარტება, რომლის თანახმადაც კომპენსაცია შესაძლოა ბევრად აღემატებოდეს იძულებითი განაცდურის ოდენობას, ვინაიდან კომპენსაცია ერთგვარ „სანქციის“ სახეს ატარებს შრომით ბაზარზე, რათა თავიდან იქნეს არიდებული შრომითი ურთიერთობის არამართლზომიერად შეწყვეტის შემთხვევები. (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განჩინება, საქმე №ას 365 2019, 04.10.2019).

შესაბამისად, პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენა, ტოლფასი სამუშაოთი უზრუნველყოფა ან კომპენსაცია წარმოადგენს ალტერნატიულ შედეგებს, იძულებითი განაცდურის მოთხოვნა, როგორც ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა კი შესაძლოა მოხდეს პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენასთან ერთად.

2023 წლის 11 აპრილს, საკონსტიტუციო სასამართლომ 2/3/1421,1448,1451 გადაწყვეტილებით საქმეზე „„შპს იხტიოსი“, ზაზა პატარიძე, ნიკოლოზ ბერიაშვილი, შალვა ონიანი, ვახტანგ კობეშავიძე და მანანა ხარხელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,“ არაკონსტიტუციურად ცნო საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის 11 ნაწილის პირველი და მე-2 წინადადებები, რომლითაც გათვალისწინებული იყო ხელშეკრულებიდან გამომდინარე დავებთან დაკავშირებით პირველი ინსტანციის სასამართლო გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიქცევა, თუ ეს პირდაპირ იყო გათვალისწინებული ხელშეკრულებით და 269-ე მუხლის მე-2 წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებდა აღნიშნულ გადაწყვეტილებათა დაუყოვნებლივ აღსრულების საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვასა და გადაწყვეტას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განხილვის საგანს წარმოადგენდა აღნიშნულ ნორმათა კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტში განმტკიცებულ სასამართლოსთვის მიმართვასა და საქმის სამართლიანად და დროულად განხილვის უფლებასთან მიმართებით.

სასამართლომ გასაჩივრებულ ნორმათა ლეგიტიმურ მიზანზე მსჯელობისას ხაზი გაუსვა საერთო სასამართლოთა გადატვირთულობის ფაქტობრივი მოცემულობის გათვალისწინებით, დაუყოვნებლივი აღსრულების პრაქტიკულობას სამოქალაქო გარიგებების ხელშეწყობისა და დარღვეული უფლებების სწრაფად აღდგენის კონტექსტში.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ სადავო ნორმები გამოსადეგი იყო ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, ვინაიდან „პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივი აღსრულება, უზრუნველყოფს დარღვეული უფლებების სწრაფ აღდგენას, აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა მნიშვნელოვნად ახალისებს კერძო ინიციატივებს, უზრუნველყოფს სამოქალაქო ბრუნვის მოქნილობას.“ სასამართლოს მოსაზრებით, ნორმა ასევე აკმაყოფილებდა აუცილებლობის კრიტერიუმს, ვინაიდან არ იკვეთებოდა უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი სხვა სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც იმავე ეფექტურობით უზრუნველყოფს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორც ეს სადავო ნორმის საფუძველზე ხდება.“

თუმცა, საკონსტიტუციო სასამართლომ პრობლემა დაინახა სადავო ნორმებისა და ლეგიტიმურ მიზანთა პროპორციულობის ნაწილში და მიიჩნია, რომ მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა პროპორციული არ იყო მიღებულ სარგებელთან. გადაწყვეტილებაში ხაზგასმულია ის, რომ მოსამართლე ვალდებულია გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიაქციოს და ის უფლებამოსილი არაა, შეაპირისპიროს მოსარჩელისა და მოპასუხის ინტერესები. ამასთან, სასამართლომ მიიჩნია, რომ სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას არ აქვს შედეგების უკუქცევის შესაძლებლობა, რაც სასამართლოსათვის მიმართვის პროცესს ილუზორულად აქცევს, რასაც სასამართლო სისტემის გამართულ ფუნქციონირებასა და მისი უფლებების დაცვის ეფექტურ მექანიზმად აღქმაზე უარყოფითი გავლენა ექნება.

სასამართლომ 268-ე მუხლის 11 ნაწილის პირველი და მე-2 წინადადებებზე მსჯელობისას კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროსთან მიმართებით სასამართლოს გზით უფლებების დაცვის შესაძლებლობა გააიგივა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილების ზემდგომ ინსტანციაში გასაჩივრების შესაძლებლობასთან, სადავო ნორმა კი უფლების განხორციელებისათვის კანონმდებლის მიერ დაწესებულ ხელისშემშლელ ფაქტორად მიიჩნია. ამ ნაწილში სასამართლომ არ გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება სრულიად არარევიზირებადი არ არის, ვინაიდან სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 270-ე და 375-ე მუხლების საფუძველზე, დაუყოვნებლივ აღსრულების შესახებ გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს და, იმავდროულად, სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილია, შეაჩეროს, გადაავადოს ან საერთოდ გააუქმოს დაუყოვნებლივი აღსრულება. შესაბამისად, სადავო ნორმა მოპასუხეს სრულად არ ართმევს გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას.

აღნიშნულ საქმეზე სასამართლო მეგობრის მოსაზრების ძირითადი არგუმენტი, რომელიც სასამართლომ მხედველობაში არ მიიღო, არის ის, რომ გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებაზე უარის თქმა ხდება არა კანონმდებლის იმპერატიული გადაწყვეტილების საფუძველზე, არამედ მხარეთა მიერ გამოვლენილი ნების შედეგად. დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად გადაწყვეტილება მიექცევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც აღნიშნულზე არსებობს მხარეთა შეთანხმება და შესაბამისად, მხარის ნება, უარი თქვას გასაჩივრების უფლებაზე. სადავო ინსტიტუტი წარმოადგენს მხარეთა ხელშეკრულების თავისუფლების გამოვლინებას. აღნიშნული უფლება მხარეებს უზრუნველყოფს შესაძლებლობით, ხელშეკრულება დადონ საკუთარი ნება-სურვილის შესაბამისად, რაც მათ შორის მოიაზრებს ხელშეკრულების პირობებზე შეთანხმებას. აღნიშნული შესაძლებლობის წართმევით კი სასამართლომ, ინდივიდის ერთი უფლების დაცვის მიზნით, მასვე შეუზღუდა სხვა უფლება - ხელშეკრულების თავისუფლების უფლება. ინდივიდის „საკუთარი თავისაგან დაცვა“, ზოგადად, მხოლოდ აბსოლუტურ გამონაკლის შემთხვევებში შეიძლება ჩაითვალოს ლეგიტიმურ მიზნად. ამ ტიპის პატერნალიზმის საჭიროება კი ცალსახად არ არსებობს, როდესაც მხარე საკუთარი ნების საფუძველზე განკარგავს საკუთარ უფლებებს, განსაკუთრებით კი სამოქალაქო სამართალში, რომელიც მხარეთათვის მინიჭებული მეტი ავტონომიით გამოირჩევა.

სასამართლო მეგობრის მოსაზრებაში ყურადღება იყო გამახვილებული წინასწარი (დაუყოვნებლივი) აღსრულების არაიდენტურ, თუმცა მსგავს ინსტიტუტზე გერმანიაში. აღნიშნული ინსტიტუტია „წინასწარი აღსრულება“, რომელიც გულისხმობს ისეთი გადაწყვეტილების აღსრულებას, რომელიც ჯერ კანონიერ ძალაში შესული არ არის. თუმცა, ქართული კანონმდებლობით არსებული მოწესრიგებისაგან განსხვავებით, ამ შემთხვევაში აუცილებელი არ არის მხარეთა წინასწარი შეთანხმების აუცილებლობა და წინასწარი აღსრულება სასამართლოს მიერ დგინდება ცალმხრივი შუამდგომლობის საფუძველზე. ამგვარად, აღნიშნული რეგულირება უფრო ფართო ჩარევას წარმოადგენს იმ პირის უფლებებში, რომლის მიმართაც ხორციელდება დაუყოვნებლივი აღსრულება.

1 მაისს, ინფრასტრუქტურის მშენებელთა ასოციაციის ორგანიზებით, ტრენინგი ჩატარდა, რომელიც შეეხებოდა “პერსონალურ მონაცემთა დაცვის” შესახებ ახალ კანონმდებლობას.

კანონი მიმდინარე წლის 24 მარტს ამოქმედდა, სწორედ აქედან გამომდინარე, სიახლეების შესახებ ინფორმაციის მიწოდების მიზნით, ასოციაციამ წევრებისთვის გასულ თვეში ჩაატარა საინფორმაციო შეხვედრა, ხოლო ამჯერად, კანონით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესახებ უფრო დეტალურად გაცნობის მიზნით, ასოციაციამ ტრენინგი დააორგანიზა, რომელსაც “ბი ვი ქონსალთინგის” ტრენერი ალეკო ნაჭყებია გაუძღვა.

მომხმარებელთა უფლებები საქართველოში კონსტიტუციით დაცულ უფლებას წარმოადგენს. კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, მომხმარებელთა უფლებები დაცულია კანონით. ამასთან, საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებიდანაც. შეთანხმების VI კარის მე-13 თავის 345-ე, 346-ე და 347-ე მუხლებით განსაზღვრულია ვალდებულებები, რომლის მიხედვით; „მხარეები ითანამშრომლებენ, რათა უზრუნველყონ მომხმარებელთა დაცვის მაღალი დონე და მიაღწიონ თავსებადობას მომხმარებელთა დაცვის თავიანთ სისტემებს შორის“. მე-13 თავის 346-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს, რომ ამ მიზნის მისაღწევად საჭირო თანამშრომლობა შეიძლება მოიცავდეს: „მომხმარებელთა შესახებ კანონმდებლობის დაახლოებას სავაჭრო ბარიერების თავიდან აცილების პარალელურად;". ხოლო, 347-ე მუხლით დადგენილი ვალდებულების მიხედვით: „საქართველო მოახდენს ეროვნული კანონმდებლობის დაახლოებას წინამდებარე შეთანხმების XXIX დანართში მითითებულ ევროკავშირის საკანონმდებლო აქტებთან და საერთაშორისო სამართლებრივ ინსტრუმენტებთან, ამავე დანართის დებულებების შესაბამისად.“

მომხმარებელთა უფლებების დაცვის ძირითად სამართლებრივ წყაროს წარმოადგენს „მომხმარებლის უფლებების დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი (შემდგომში მოხსენიებული როგორც „კანონი“). მოქმედი კანონი მიღებულ იქნა 2022 წელს. აღნიშნულ პერიოდამდე არსებული კანონმდებლობა მოძველებული იყო და ვერ პასუხობდა მომხმარებელთა უფლებების დაცვის სფეროს თანამედროვე გამოწვევებს. მეტიც, 2012 წელს „მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ“ კანონი გაუქმდა, მომხმარებელსა და მოვაჭრეს შორის არსებული ურთიერთობები კი რეგულირდებოდა სხვა კანონებით, რომლებიც ჯეროვნად ვერ ასახავდნენ სფეროსათვის დამახასიათებელ სპეციფიკას. მოქმედი კანონი ითვალისწინებს მომხმარებლის დაცვის უფრო მაღალ სტანდარტს და მასში ასახულია ევროკავშირის არაერთი საკანონმდებლო აქტი.

„მომხმარებლის უფლებების დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი მიზნად ისახავს მომხმარებლის უფლებების სამართლებრივი საფუძვლების განსაზღვრასა და მომხმარებლის პატივისცემაზე დამყარებული ქცევის კულტურის ხელშეწყობას. წინამდებარე კანონით რეგულირდება ურთიერთობა, რომლის სუბიექტებს წარმოადგენენ მომხმარებელი და მოვაჭრე. კანონის თანახმად:

• მომხმარებელი არის ნებისმიერი ფიზიკური პირი, რომელსაც სთავაზობენ ან რომელიც იძენს ან შემდგომ იყენებს საქონელს ან მომსახურებას უპირატესად პირადი მოხმარების მიზნით და არა სავაჭრო, სამეწარმეო, სახელობო ან სხვა პროფესიული საქმიანობის განსახორციელებლად.

„ერთი მხრივ, საქართველოსა და, მეორე მხრივ, 15 ევროკავშირსა და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების“ “მომხმარებლის უფლებების დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი; იხ., https://matsne.gov.ge/ka/document/view/5420598?publication=3

• მოვაჭრე არის ნებისმიერი ფიზიკური პირი, იურიდიული პირი ან პირთა გაერთიანება, რომელიც მოქმედებს კომერციული საქმიანობის ფარგლებში, აგრეთვე ნებისმიერი სხვა პირი, რომელიც მოქმედებს მოვაჭრის სახელით ან დავალებით.

აღნიშნულ ურთიერთობაში მომხმარებელი სუსტ მხარედ ითვლება რამდენიმე ძირითადი მიზეზის გამო. პირველ რიგში, ივარაუდება, რომ მომხმარებლებს ნაკლები საბაზრო ძალაუფლება გააჩნიათ, რაც იწვევს მათი მხრიდან ხშირად ისეთ პირობებზე დათანხმებას, რომელიც მათთვის მისაღები არაა. გარდა ამისა, მომხმარებლებს, რომლებიც ფიზიკურ პირებს წარმოადგენენ, შესაძლოა ბიზნესთან შედარებით ნაკლები ინფორმაცია ჰქონდეთ საკუთარი უფლებებისა და მათი დაცვის გზების შესახებ. ამასთან, ბაზრის კომპლექსურობიდან გამომდინარე, მომხმარებლისთვის არჩევანის გაკეთება შესაძლოა გამოწვევას წარმოადგენდეს, განსაკუთრებით კი ისეთ შემთხვევებში, როდესაც მას არ აქვს საკმარისი დროითი რესურსი ან პროფესიული ცოდნა და იგი მოვაჭრის მიერ სათანადოდ არ არის ინფორმირებული.

კანონი განსაზღვრავს მომხმარებლის უფლებებსა და ვალდებულებებს. ერთ-ერთ ასეთ უფლებას წარმოადგენს ინფორმირებული არჩევანის გაკეთების უფლება, რომელიც დაცულია როგორც კანონის მე-5 მუხლით, ასევე ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2011 წლის 25 ოქტომბრის დირექტივით N2011/83/EC მომხმარებელთა უფლებების შესახებ (შემდგომში მოხსენიებული როგორც - „დირექტივა). მომხმარებლის ინფორმირების ვალდებულებას ასევე არაერთხელ გაესვა ხაზი „საქართველოს კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტოს“ გადაწყვეტილებებში, რომელიც მომხმარებელთა უფლებების დაცვაზე უფლებამოსილ ორგანოს წარმოადგენს. ინფორმირებული მომხმარებლის სტანდარტი მომხმარებლის უფლებების დაცვის შესახებ საქართველოს კანონის ერთ-ერთ ქვაკუთხედს წარმოადგენს.

ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების თაობაზე არსებული კანონის ნორმები უზრუნველყოფს მომხმარებლის უფლებას, საქონლის/მომსახურების შეძენამდე „ინფორმირებული არჩევანის“ ფარგლებში მიიღოს შესყიდვის შესახებ გადაწყვეტილება.

კანონის მე-5 მუხლი მოვაჭრეს მომხმარებლისთვის შეთავაზებული საქონლისა და მომსახურების შესახებ ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებას აკისრებს. მოვაჭრემ მომხმარებელს ხელშეკრულების დადებამდე სახელმწიფო ენაზე, მკაფიოდ და გასაგებად უნდა მიაწოდოს უტყუარი და სრული ინფორმაცია. კანონი ასევე ადგენს, თუ რა ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება აქვს მოვაჭრეს:

ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2011 წლის 25 ოქტომბრის დირექტივა 2011/83/EC მომხმარებელთა უფლებების, საბჭოს დირექტივასა 93/13/EEC და ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივაში 1999/44/EC შესწორებების შეტანის და საბჭოს დირექტივისა 85/577/EEC და ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივის 97/7/EC გაუქმების შესახებ; იხ.,
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32011L0083;
ქართულ ენაზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4488461?publication=0

ფაქსისა და ტელეფონის ნომრების თაობაზე, რომელთა მეშვეობითაც მომხმარებელს შეეძლება მოვაჭრესთან სწრაფი და ეფექტიანი კომუნიკაცია; არსებობის შემთხვევაში − იმ მოვაჭრის საკონტაქტო ინფორმაცია, რომლის სახელითაც მოქმედებს აღნიშნული პირი;

გ) არსებობის შემთხვევაში − საქონლის შეცვლის, შეკეთებისა და ტექნიკური მომსახურების ობიექტის დასახელების შესახებ და მისი მისამართის თაობაზე, თუ ის განსხვავდება ამ პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტში მითითებული მისამართისგან;

დ) საქონლის ან მომსახურების ფასის შესახებ, ძირითადი ხარჯებისა და დამატებითი ხარჯების (მათ შორის, ტრანსპორტირების, გადაგზავნის, მონტაჟისა და სხვა) მითითებით, ხოლო თუ, საქონლის ან მომსახურების ბუნებიდან გამომდინარე, აღნიშნული ფასის წინასწარ გამოთვლა შეუძლებელია − მისი გამოთვლის წესის თაობაზე და ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ შეიძლება დამატებითი ხარჯები წარმოიშვას;

ე) არსებობის შემთხვევაში − გადახდის, საქონლის ან მომსახურების მიწოდებისა და ვალდებულების შესრულების პირობების შესახებ და მოვაჭრის მიერ მომხმარებლის მოთხოვნის განხილვის წესის თაობაზე;

ვ) კანონისმიერი გარანტიის შესახებ, არსებობის შემთხვევაში − კომერციული გარანტიის თაობაზე, აგრეთვე მომხმარებლისთვის შემდგომი მომსახურების გაწევის პირობების შესახებ;

ზ) არსებობის შემთხვევაში − ხელშეკრულების მოქმედების ვადის შესახებ, ხოლო თუ ხელშეკრულება განუსაზღვრელი ვადით არის დადებული ან ავტომატურად გრძელდება − ხელშეკრულებაზე უარის თქმის პირობების თაობაზე;

თ) არსებობის შემთხვევაში − მომხმარებლის ვალდებულებებისა და მათი შესრულების მინიმალური ვადის/მოქმედების ხანგრძლივობის შესახებ;

ი) ციფრული შინაარსის ფუნქციური მახასიათებლების შესახებ, მათ შორის, არსებობის შემთხვევაში − მისი დაცვისთვის გამოყენებული ტექნიკური საშუალებების თაობაზე, აგრეთვე არსებობის შემთხვევაში − ციფრული შინაარსის აპარატულ ან პროგრამულ უზრუნველყოფასთან თავსებადობის შესახებ ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელიც მოვაჭრემ იცის ან უნდა სცოდნოდა;

კ) არსებობის შემთხვევაში − ხელშეკრულებაზე უარის თქმის პირობების შესახებ.

მომხმარებელს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გააკეთოს ინფორმირებული არჩევანი და გადაწყვეტილება მიიღოს შესაბამისი ინფორმაციის საფუძველზე რაციონალურად, გააზრებულად და რაც მთავარია, საკმარისი და ამომწურავი ინფორმაციის საფუძველზე. ხელშეკრულების დადებამდე მომხმარებლისთვის ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება მას საშუალებას აძლევს გააკეთოს ე.წ. „ინფორმირებული არჩევანი“ და დაიცვას მისი ეკონომიკური ქცევაც. თავის მხრივ, ზუსტი, მკაფიო და ამომწურავი ინფორმაციის მიწოდება აყალიბებს ნდობას ბიზნესსა და მომხმარებლებს შორის, რაც ხელს უწყობს სამართლიან და

კონკურენტუნარიან ბაზარს. დისტანციური/ონლაინ ვაჭრობის დროს კანონი, მომხმარებლისთვის მისაწოდებელი ინფორმაციის კიდევ უფრო მაღალ სტანდარტს აწესებს და მოვაჭრე დამატებით ვალდებულია, მომხმარებელს მიაწოდოს მე-10 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ინფორმაცია: მოვაჭრის ვინაობისა და ფაქტობრივი მისამართის შესახებ, საქონლის ან მომსახურების ფასის, გადასახადებისა და ყველა დამატებითი ხარჯის, მათ შორის, დისტანციური ხელშეკრულების შემთხვევაში საქონლის უკან დაბრუნების შემთხვევაში მომხმარებლის მიერ გასაწევი ხარჯის შესახებ, ხოლო თუ აღნიშნული ფასის წინასწარ გამოთვლა შეუძლებელია − მისი გამოთვლის წესის თაობაზე, ასევე ხელშეკრულებაზე უარის თქმის პირობების, ვადისა და წესის შესახებ, ინფორმაცია იმის თაობზე, თუ ხელშეკრულებაზე უარის თქმა შეუძლებელია, ქცევის კოდექსის არსებობისა და ხელმისაწვდომობის შესახებ, მოვაჭრის მოთხოვნის შემთხვევაში მომხმარებლის მიერ წარსადგენი ან გადასახდელი ფინანსური უზრუნველყოფის პირობების შესახებ.აღსანიშნავია ისიც, რომ კანონის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტისა და ევროკავშირის 2011/83 დირექტივის მე-6 მუხლის მე-9 პუნქტის მიხედვით, მომხმარებლისთვის ინფორმაციის მიწოდებასთან დაკავშირებული მტკიცების ტვირთი მთლიანად მოვაჭრეს ეკისრება. შესაბამისად, მხარეთა შორის დავის წარმოშობის შემთხვევაში, სწორედ მოვაჭრემ უნდა ამტკიცოს, რომ მან კანონით მასზე დაკისრებული ვალდებულება სრულად შეასრულა და მომხმარებლის ინფორმირება სათანადო დონეზე მოახდინა.

საქართველოს კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტოს (შემდგომში - „სააგენტო) მიერ დარღვევის დადასტურებათა უმრავლეს შემთხვევაში სახეზეა სწორედ ინფორმაციის მიწოდების ძირითადი ვალდებულების დარღვევა.

სააგენტომ 2024 წლის 10 აპრილის გადაწყვეტილებით N04/303 დაადგინა, რომ მოვაჭრის სავაჭრო პლატფორმაზე (ფეისბუქ გვერდი) მიწოდებული ინფორმაცია არ შეესაბამებოდა მომხმარებლისთვის ინფორმაციის მიწოდების სტანდარტს. საინფორმაციო ველში ასახული იყო მხოლოდ გვერდის სახელი და ტელეფონის ნომერი. სააგენტომ აღნიშნა, რომ მოვაჭრის სავაჭრო გვერდზე დამატებით უნდა ყოფილიყო შემდეგი ინფორმაცია:

სააგენტომ სხვა გადაწყვეტილებაში, სადაც მომხმარებელს მოხმარების წესები მიეწოდა არასახელმწიფო ენაზე, მიიჩნია, რომ მოვაჭრემ ვერ დააკმაყოფილა ინფორმირების სტანდარტი, ვინაიდან დოკუმენტაცია საქონლის მოხმარების წესების და არსებითი მახასიათებლების შესახებ მომხმარებელს მიეწოდა არასახელმწიფო ენაზე, ინფორმაცია საქონლის არსებით მახასიათებლების შესახებ კი მიწოდებული უნდა იქნეს სახელმწიფო ენაზე. საქონლის არსებითი მახასიათებლები მომხმარებელს შეიძლება მიეწოდოს ეტიკეტირებისა და შეფუთვაზე დატანის გზით. მომხმარებელს, ასევე უნდა ეცნობოს საქონლის ყველა იმ თავისებურების შესახებ ინფორმაცია, რომელსაც ის ჩვეულებრივ არ ელოდება აღნიშნული პროდუქტისგან. ინფორმაციის სახელმწიფო ენაზე მიწოდების ვალდებულება არ გამორიცხავს შესაძლებლობას, რომ საქონლის თანმხლებ დოკუმენტაციაში სხვადასხვა ენაზე ეწეროს საქონლის თვისებების შესახებ.

სააგენტომ 2023 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ ინფორმირების ვალდებულება ასევე გულისხმობს მოვაჭრის ვალდებულებას, ფასდაკლების პერიოდში მიუთითოს როგორც ფასდაკლებული, ასევე საქონლის თავდაპირველი ფასი.

ევროპული კავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო გადაწყვეტილებაში საქმეებზე C 179/21 და C 529/19 განმარტავს, რომ 2011/83 დირექტივის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ვიდრე მომხმარებელი მოვაჭრის შეთავაზებით შეიბოჭება, ეს უკანასკნელი ვალდებულია მომხმარებელს ნათელი და ყოვლისმომცველი ინფორმაცია მიაწოდოს შეთავაზებული საქონლისა თუ მომსახურების შესახებ. აღნიშნული დებულების მიზანია, ხელშეკრულების დადებამდე მოვაჭრესა და მომხმარებელს შორის კომუნიკაციის უზრუნველყოფა როგორც ხელშეკრულების პირობებისა და ხელშეკრულების დადების შედეგების შესახებ, რაც მომხმარებელს შესაძლებლობას აძლევს, გადაწყვიტოს, სურს თუ არა ხელშეკრულებით შეიბოჭოს, ისე ხელშეკრულების სათანადო შესრულებისთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის შესახებ, განსაკუთრებით კი ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მომხმარებლის უფლებებით სარგებლობის შესახებ.

სასამართლო C-430/17 საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილებაში ასევე განმარტავს, რომ ხელშეკრულების დადებამდე ამ ხელშეკრულების პირობებსა და მათზე დათანხმების შედეგებზე მომხმარებლისთვის ინფორმაციის მიწოდება ფუნდამენტური მნიშვნელობისაა, ვინაიდან ის სწორედ ამ ინფორმაციის საფუძველზე წყვეტს, შეიბოჭოს თუ არა სახელშეკრულებო ვალდებულებებით.

საქართველოს კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტოს 2024 წლის 19 მარტის ბრძანება N04/220, იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpqTbqZx.pdf ;

საქართველოს კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტოს 2023 წლის 15 დეკემბრის ბრძანება N04/962, იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpWubD1d.pdf ;

ევროპული კავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე C-179/21 Absoluts -bikes and more- GmbH & Co. KG v The-trading-company GmbH [2022], პარ.26, იხ., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:62021CJ0179 ;

ევროპული კავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე C 529/19 Möbel Kraft GmbH & Co. KG v ML. [2020], პარ. 26, იხ., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:62019CJ0529 ;

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია მოხდეს მოვაჭრის მიერ მომხმარებლის სათანადო ინფორმირება, კერძოდ მოვაჭრემ მომხმარებელს სახელმწიფო ენაზე, მკაფიოდ და გასაგებად უნდა მიაწოდოს კანონით მოთხოვნილი, უტყუარი და სრული ინფორმაცია.

ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სფერო, რომელსაც შეეხო „კონკურენციის შესახებ“ საქართველოს კანონში 2020 წლის 4 ნოემბრიდან განხორციელებული ცვლილებები, არის ეკონომიკის რეგულირებადი სფერო.

ეკონომიკის რეგულირებად სფეროს მიეკუთვნება საქართველოს ეროვნული ბანკის, ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის და კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის მიერ რეგულირებადი სექტორები (საფინანსო, ელექტროენერგეტიკის, ბუნებრივი გაზის, წყალმომარაგების, კომუნიკაციების). აღნიშნულ სფეროებში, ცვლილებების განხორციელებამდე, კონკურენციის მარეგულირებელი ნორმები არ იყო სრულყოფილი და ბევრი საკითხი რჩებოდა ღია, რადგან საქართველოს კონკურენციის ეროვნული სააგენტოს უფლებამოსილებები სრულად იყო შეზღუდული ამ სექტორებში, ხოლო, სფეროს მარეგულირებელი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებდა ბევრ მნიშვნელოვან საკითხს.

ეკონომიკის რეგულირებად სფეროს მიეკუთვნება საქართველოს ეროვნული ბანკის, ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის და კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის მიერ რეგულირებადი სექტორები (საფინანსო, ელექტროენერგეტიკის, ბუნებრივი გაზის, წყალმომარაგების, კომუნიკაციების). აღნიშნულ სფეროებში, ცვლილებების განხორციელებამდე, კონკურენციის მარეგულირებელი ნორმები არ იყო სრულყოფილი და ბევრი საკითხი რჩებოდა ღია, რადგან საქართველოს კონკურენციის ეროვნული სააგენტოს უფლებამოსილებები სრულად იყო შეზღუდული ამ სექტორებში, ხოლო, სფეროს მარეგულირებელი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებდა ბევრ მნიშვნელოვან საკითხს.

2020 წელს კანონში შესული ცვლილებების შედეგად, შემოთავაზებულ იქნა ისეთი მოდელი, რომ კონკურენციის კანონმდებლობის აღსრულების უფლება რეგულირებად სექტორში მიენიჭა როგორც სააგენტოს, ასევე, შესაბამისი სფეროს მარეგულირებელ ორგანოს. ამასთან, ადგილი რომ არ ჰქონოდა სხვადასხვა სექტორში მოქმედი ეკონომიკური აგენტების მიმართ განსხვავებულ მიდგომას, კონკურენციის სამართლის ძირითადი ნორმების სისტემატიზაცია მოხდა ერთ კანონში. კერძოდ, კონცენტრაციის მარეგულირებელი ნორმები, დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების და კონკურენციის შემზღუდველი შეთანხმებების განმსაზღვრელი დებულებები და კანონდარღვევისთვის შესაფარდებელი ჯარიმები ასახულია „კონკურენციის შესახებ“ საქართველოს კანონში და მარეგულირებელი ორგანოები ამ ნაწილში აღასრულებელ სწორედ ამ სპეციალურ კანონს. ასეთი ერთიანი სისტემის შემოღება მისასალმებელია, რადგან დაუშვებელია ერთი და იგივე სამართალდარღვევა სხვადასხვაგვარად იყოს განმარტებული სექტორების მიხედვით და სანქციაც იყოს განსხვავებული.

სანქციების ნაწილში, გამონაკლისს წარმოადგენს მხოლოდ საქართველოს ეროვნული ბანკი, რომელსაც „კონკურენციის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრულ ჯარიმასთან ერთად, ასევე, დამატებით შეუძლია გამოიყენოს სხვა საზედამხედველო ზომა (მაგ: ხელმოწერის უფლების შეჩერება და აშ.).

ამასთან, 2020 წელს განხორციელებული ცვლილებების შემდეგ, სრულად გაიმიჯნა სააგენტოსა და სფეროს მარეგულირებელი ორგანოს კომპეტენციების ფარგლები და განისაზღვრა ის კონკრეტული შემთხვევები, რა დროს რომელი უწყება არის პასუხისმგებელი კანონის აღსრულებაზე. კერძოდ, ეკონომიკის რეგულირებად სფეროში საქართველოს კონკურენციის ეროვნული სააგენტო საკითხს შეისწავლის თუ:

ა) კანონის სავარაუდო დამრღვევი ან კონცენტრაციის მონაწილე ერთ-ერთი მხარე არ არის ეკონომიკის რეგულირებადი სფეროს ეკონომიკური აგენტი: — აღნიშნული პირობა დაკმაყოფილებულ იქნება იმ შემთხვევაში, თუ, მაგალითად, კონცენტრაცია უნდა განხორციელდეს საფინანსო ინსტიტუტსა და სადაზღვევო კომპანიას შორის, ან თუ კონკურენციის შემზღუდველი შეთანხმების მხარეები არიან ენერგეტიკის სექტორში მოქმედი კომპანია და არარეგულირებადი სუბიექტი.

ბ) კანონის სავარაუდო დამრღვევი და კონცენტრაციის მონაწილე მხარეები ეკონომიკის სხვადასხვა რეგულირებადი სფეროს ეკონომიკური აგენტები არიან: — აღნიშნული პირობა დაკმაყოფილებული იქნება იმ შემთხვევაში, თუ მაგალითად, კონცენტრაციის მონაწილე მხარეებს წარმოადგენენ საფინანსო ინსტიტუტი და ენერგეტიკული კომპანია, ან თუ კონკურენციის საწინააღმდეგო შეთანხმების ფორმირება ხდება მათ შორის.

გ) სავარაუდო კანონის საწინააღმდეგო ქმედების განმახორციელებელი სუბიექტი/სუბიექტები არის/არიან ეკონომიკის რეგულირებადი სფეროს ეკონომიკური აგენტი/ეკონომიკური აგენტები, მაგრამ ეს ქმედება (დავის საგანი) ეკონომიკის რეგულირებად სფეროში არ განხორციელებულა: — ეს პირობა დაკმაყოფილებული იქნება იმ შემთხვევაში, თუ, მაგალითად, კომუნიკაციების სექტორში მოქმედი კომპანიები შეთანხმებული პირობებით შევლენ ისეთ სახელმწიფო ტენდერებში, რომელიც არ ეხება რეგულირებად სფეროს და აშ.

თავის მხრივ, მარეგულირებელი ორგანოები შეისწავლიან საკითხს, რომელიც ეხება მათ უშუალო რეგულირებად სექტორში მოქმედ სუბიექტებს. მაგალითად, ბანკების კონცენტრაციას შეისწავლის საქართველოს ეროვნული ბანკი. ასევე, მარეგულირებლის კომპეტენციას მიეკუთვნება საქმის წარმოების დაწყება სუბიექტის ცალმხრივ კანონსაწინააღმდეგო ქცევაზე — დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებაზე (თუ დავის საგანიც რეგულირებადია).

კომპეტენციების გამიჯვნის თაობაზე უწყებებს შორის მიმდინარეობს მოლაპარაკებები და თუ პრაქტიკაში ექნება ადგილი ისეთ შემთხვევას, რომ ვერ მოხდა საქმის განხილვაზე უფლებამოსილი ორგანოს განსაზღვრა, შესაბამის წარმოებას ჩაატარებს სააგენტო, რაც დადებითად შეიძლება შეფასდეს, რადგან აღარ მოხდება რაიმე საკითხის ღიად დატოვება.

რაც შეეხება პროცედურულ ნაწილს, თითოეულ მარეგულირებელ ორგანოს მიეცა საშუალება მათი სპეციალური კანონმდებლობით შემოიღოს უშუალოდ სფეროს სპეციფიკას მორგებული პროცედურა. ამასთან, კანონმდებლობით გათვალისწინებულია უწყებათა შორის სავალდებულო თანამშრომლობის ნორმები, კერძოდ, იმის მიუხედავად თუ რომელი უწყება განიხილავს საკითხს, სავალდებულო ხდება მეორე უწყების ჩართვა ადმინისტრაციულ წარმოებაში. წარმოებაში მონაწილეობა გამოიხატება — ადმინისტრაციული წარმოების მასალების გაცნობაში, ახსნა-განმარტებებში/შემაჯამებელ სხდომებში მონაწილეობაში, გადაწყვეტილების პროექტის გაცნობაში, სანქციების თაობაზე მოსაზრებების წარდგენაში და ა.შ. თუმცა, არც ერთი უწყებისათვის არ არის სავალდებულო, მბოჭავი ძალის მქონე მეორის მოსაზრება.

პროცედურულ ნაწილში, სააგენტოს მიერ საქმის შესწავლის შემთხვევაში, ერთ-ერთი საგამონაკლისო რეგულირება შეეხება საფინანსო სექტორში მოქმედი სუბიექტებისაგან ინფორმაციის გამოთხოვას. კერძოდ, სააგენტოს არ აქვს უფლება პირდაპირ გამოითხოვოს ინფორმაცია საფინანსო სექტორის წარმომადგენლებისგან. სააგენტო ვალდებულია მიმართოს საქართველოს ეროვნულ ბანკს, რომელიც, თავის მხრივ უზრუნველყოფს ინფორმაციის მოპოვებას.

2020 წელს კანონში განხორციელებული ცვლილებები დადებითად შეიძლება შეფასდეს, თუმცა, სექტორის სპეციფიკიდან გამომდინარე, გრძელვადიან პერსპექტივაში, პრაქტიკა ნათლად აჩვენებს თუ როგორ უნდა მოხდეს უფრო მეტად ამ საკითხების დარეგულირება და საჭირო გახდება თუ არა სხვაგვარი საკანონმდებლო მოდელის შემოთავაზება — მაგალითად, კონკურენციის კანონმდებლობის აღსრულების უფლება უნდა მიეცეს თუ არა სრულად სააგენტოს, ან სრულად მარეგულირებლის კომპეტენციაში უნდა შედივიდეს თუ არა.

საქართველოს კონსტიტუციით ეკონომიკური თავისუფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილი უფლებაა. კონკურენცია ეკონომიკური თავისუფლების ქვაკუთხედს წარმოადგენს.

კონსტიტუციის შესაბამისად, სახელმწიფო ზრუნავს ქვეყანაში კონკურენციის განვითარებაზე.

საქართველოს კონკურენციის შესახებ საქართველოს კანონი მიღებულია 2012 წელს. კანონის მიზანია საქართველოში ბაზრის ლიბერალიზაციის, თავისუფალი ვაჭრობისა და კონკურენციის ხელშეწყობა.

საქართველოს კონკურენციის კანონის მისადაგება ევროპულ კანონმდებლობასთან საქართველოსა და ევროკავშირს შორის გაფორმებული ღრმა და ყოვლისმომცვლელი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმებით გათვალისწინებული პირობაა. ამ პირობიდან გამომდინარეობდა კანონში განხორციელებული ცვლილებები რომელიც საქართველოს პარლამენტმა 2020 წელს დაამტკიცა. აღნიშნული ცვლილებების მომზადებაში ევროკავშირის ექსპერტები აქტიურად იყვენენ ჩართულები.

საქართველოს პარლამენტის მიერ დამტკიცებული ცვლილებების შედეგად საქართველოში მოქმედი ყველა ეკონომიკური სუბიექტი ერთი კანონის რეგულირების ქვეშ მოექცა და კონკურენციის კანონი გავრცელდა ყველა სფეროზე, რაც ცალსახად დადებითად უნდა შეფასდეს.

კანონში განხორციელებული მნიშვნელოვან ცვლილებებს წარმოადგენდა სააგენტოს უფლებამოსილებების და პროცედურების გამართვა ისეთ საკითხებთან მიმართებით, როგორიცაა ინფორმაციის გამოთხოვა, საქმის მოკვლევის ვადები და ადგილზე შემოწმების მექანიზმი.

კანონში განხორციელებული ცვლილების შედეგად გამკაცრდა კანონმდებლობა არაკეთილსინდისიერ კონკურენციის ფაქტებზე და განისაზღვრა ჯარიმა კანონის დარღვევაზე პირველ ჯერზე ბრუნვის 1%-მდე ხოლო დარღვევის განმეორების შემთხვევაში ბრუნვის 3%-მდე.

მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეეხო რეგულირებადი სფეროს აგენტებს, რომლებზეც ცვლილებამდე კანონის მოქმედება არ ვრცელდებოდა, ხოლო ცვლილების შემდგომ რეგულირებადი სფეროს აგენტებზეც ისევე როგორც ყველა სხვა სფეროზე კანონი ყოვლისმომცვლელად გავრცელდება. მნიშვნელოვანი სახესხვაობას წარმოადგენს ის გარემოება რომ რეგულირებადი სფეროს შემთხვევაში მაკონტროლებელ ორგანოს ამ სფეროს აგენტებს შორის დავის შემთხვევაში არა კონკურენციის სააგენტო არამედ ეროვნული მარეგულირებელი ორგანო იქნება.

ამასთან, კანონით განისაზღვრა, რომ კონკურენციის სააგენტო შეისწავლის საკითხს იმ შემთხვევაში თუ:

ა) სავარაუდო კანონდამრღვევი ან კონცენტრაციის მონაწილე ერთ-ერთი მხარე არ წარმოადგენს ეკონომიკის რეგულირებადი სფეროს ეკონომიკურ აგენტს;

ბ) სავარაუდო კანონდამრღვევი ან კონცენტრაციის მონაწილე მხარეები წარმოადგენენ ეკონომიკის რეგულირებადი სხვადასხვა სფეროს ეკონომიკურ აგენტებს;

გ) ქმედების განმახორციელებელი სუბიექტ(ებ)ი წარმოადგენს ეკონომიკის რეგულირებადი სფეროს ეკონომიკურ აგენტს, მაგრამ, სავარაუდო კანონსაწინააღმდეგო ქმედება (დავის საგანი) არ არის განხორციელებული ეკონომიკის რეგულირებად სფეროში.

პარლამენტის მიერ 2020 წელს მიღებული კონკურენციის კანონის ცვლილებები მნიშვნელოვანი ნაბიჯია კონკურენციის კანონმდებლობის სრულყოფის კუთხით ამასთან, კვლავ რჩება საკითხები, რომლებიც საჭიროებს შემდგომ დახვეწას.

სამეწარმეო სამართალი

შედეგი

2013 წლის 24 ივნისის საქმეზე ას 76–72–2013 უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ კომპანიის დირექტორის უფლებამოსილების შეზღუდვა გარიგების დადებაზე რეგისტრირებული უნდა იყოს სამეწარმეო რეესტრში ან მესამე პირმა, რომლის თანხმობის გარეშეც დაიდო გარიგება, უნდა დაამტკიცოს, რომ ხელშემკვრელი მხარეები არაკეთილსინდისიერად მოქმედებდნენ და თანხმობის აუცილებლობის თაობაზე მათთვის ცნობილი იყო.

ფაქტები

1. თბილისის საოლქო სასამართლოს სამოქალაქო და სამეწარმეო საქმეთა კოლეგიის 2003 წლის 28 თებერვლის განჩინებით დამტკიცდა მხარეთა შორის მორიგება. განჩინების მე-11 პუნქტის თანახმად, მხარეები შეთანხმდნენ, რომ ნაკისრი ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის მიზნით და დავალიანების სრულად ამოწურვამდე შპს „ს. ტ-ი“ არ განკარგავდა (არ დატვირთავს, არ გაასხვისებს) თავის უძრავ-მოძრავ ქონებას სს „ს-ოს“ წინასწარი თანხმობის გარეშე;

2. მორიგების აქტით გათვალისწინებული ზემოაღნიშნული შეზღუდვა სს „ტ. ი-ის“ თანხმობის გარეშე ქონების გასხვისების თაობაზე, რაიმე ფორმით რეგისტრირებული არ ყოფილა;

3. 26.03.2009 წელს შპს „ს. ტ-სა“ (გამყიდველი) და შპს „მ-ს“ (მყიდველი) შორის გაფორმდა ლიცენზიების გადაცემის ხელშეკრულება, რომლითაც შპს „მ-მა“ შეიძინა N53 ლიცენზია (სატელეფონო (სასადგურო) ინდექსით … სარგებლობის უფლება) სრულად და N21 ლიცენზია ნაწილობრივ, სამნიშნა ნუმერაციის რესუსრსის 8–10-ის ნაწილში;

4. 31.03.2009 წელს. შპს „ს. ტ-სა“ (გამყიდველი) და შპს „მ-ს“ (მყიდველი) შორის გაფორმდა ნასყიდობის ხელშეკრულება, რომლითაც შპს „მ-მა“ შეიძინა 2 355 606.22 აშშ დოლარის ღირებულების ქონება;

5. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 04.01.2011წ. განაჩენით დადგენილია სადავო გარიგებების მხოლოდ ერთი მხარის — შპს „ს. ტ-ის“ (გამყიდველის) ხელმძღვანელი პირების მართლსაწინაღმდეგო ქმედება სადავო გარიგებების დადებისას. რაც შეეხება გარიგების მეორე მხარეს — შპს „მ-ს“ (მყიდველს), ზემოაღნიშნული განაჩენით არ დასტურდება ის გარემოება, რომ სადავო გარიგებების დადებისას კომპანიის ხელმძღვანელების ქმედება წარმოადგენდა მართლსაწინააღმდეგო, ბრალეულ ქმედებას და რომ გარიგების დადების მიმართ მისი მიზანი აპელანტებისათვის ზიანის მიყენება იყო.

სასამართლოს შეფასება

სამოქალაქო კოდექსის 99-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, თუ გარიგების ნამდვილობა დამოკიდებულია მესამე პირის თანხმობაზე, მაშინ როგორც თანხმობა, ასევე მასზე უარი შეიძლება გამოითქვას როგორც ერთი, ისე მეორე მხარის წინაშე. იმავე კოდექსის 59-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით კი, ბათილია კანონით ან ხელშეკრულებით გათვალისწინებული აუცილებელი ფორმის დაუცველად დადებული გარიგება, ასევე ნებართვის გარეშე დადებული გარიგება, თუ ამ გარიგებისთვის საჭიროა ნებართვა.

საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ მითითებული ნორმა შეეხება როგორც კანონით დადგენილ, ისე მხარეთა მიერ შეთანხმების საფუძველზე დაწესებულ სავალდებულო თანხმობას. განსხვავება ისაა, რომ კანონით დადგენილი სავალდებულო თანხმობის (ნებართვის) არ არსებობისას გარიგების ნამდვილობა კონტრაჰენტის მოქმედებაზე დამოკიდებული არაა და იგი ცალსახად ბათილია, ხოლო თუ მესამე პირის თანხმობა ხელშეკრულების ან სხვა ვალდებულებით სამართლებრივი ინსტრუმენტის მეშვეობითაა გათვალისწინებული, ამგვარი თანხმობის გარეშე დადებული გარიგების ნამდვილობა კონტრაჰენტის კეთილსინდისიერებაზეა დამოკიდებული, ანუ იმ გარემოებაზე, იცოდა თუ არა მან გარიგების დადებისას მისი ხელშემკვრელი მხარის უფლებამოსილების შეზღუდვის თაობაზე.

იურიდიული პირის შემთხვევაში, ამგვარი შეზღუდვა რეგისტრირებული უნდა იყოს კანონით დადგენილი წესით, ან მესამე პირმა, რომლის თანხმობის გარეშეც დაიდო გარიგება, უნდა დაამტკიცოს, რომ ხელშემკვრელი მხარეები არაკეთილსინდისიერად მოქმედებდნენ და თანხმობის აუცილებლობის თაობაზე მათთვის ცნობილი იყო. განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ამ ნორმის სწორად განმარტება სამეწარმეო სუბიექტებთან მიმართებით იძენს, ვინაიდან, კონკრეტულ საზოგადოებას თავისი წესდებით შეუძლია დააწესოს საერთო კრების ან სამეთვალყურეო საბჭოს ან ყველა პარტნიორის თანხმობის აუცილებლობა ისეთ საკითხებზეც, რომლებზეც კანონით ასეთი თანხმობა საჭირო არ არის. საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ მესამე პრებისათვის ამგვარ შეზღუდვას ძალა აქვს, თუ იგი სამეწარმეო რეესტრშია რეგისტრირებული.

საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, მორიგების აქტით გათვალისწინებული შეზღუდვა სს „ტ. ი-ის“ თანხმობის გარეშე ქონების გასხვისების დაუშვებლობის თაობაზე, რაიმე ფორმით რეგისტრირებული არ ყოფილა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო გარიგებების ბათილად ცნობის საფუძველი არ არსებობს.

სესხის ხელშეკრულბა

შედეგი

2015 წლის 22 ივლისის საქმეზე ას 127–119–2015 უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ საბანკო სისტემის მეშვეობით მხოლოდ თანხის გაგზავნის დადასტურება არ არის საკმარისი სესხის ხელშეკრულების დადებულად ჩასათვლელად.

ფაქტები

1. მოსარჩელემ, რომელიც რამდენიმე წელი ცხოვრობდა იტალიაში, 2010 წელს გაიცნო მოპასუხე და პერიოდულად უგზავნიდა თანხებს იტალიაში გასამგზავრებლად. მთლიანობაში, გაგზავნილი თანხის ოდენობამ შეადგინა 4 327 ევრო, რომელიც მოპასუხეს 2011 წლის ბოლომდე უნდა დაებრუნებინა.

2. მოპასუხემ არ უარყო სადავო თანხების იტალიიდან გამოგზავნის შესახებ მითითებული გარემოება, თუმცა განმარტა, რომ მასსა და მოპასუხეს შორის რაიმე შეთანხმებას სასესხო ურთიერთობაზე (თანხის დაბრუნებაზე) ადგილი არ ჰქონია. მოპასუხემ მიუთითა, რომ მოსარჩელე გაიცნო სკაიპის მეშვეობით და ინტენსიური მიმოწერის შედეგად ერთმანეთი შეუყვარდათ. მოგვიანებით, მოსარჩელემ შესთავაზა მისივე დაფინანსებით სამი თვით იტალიაში თავისთან გამგზავრება. მოპასუხემ შეთავაზება მიიღო და სამი თვით სტუმრად გაემგზავრა მოსარჩელესთან იტალიაში. საქართველოში დაბრუნების შემდეგ ჩამოვიდა მოსარჩელეც, ხოლო 2012 წლის იანვარში ირივენი კვალავ გაემგზავრნენ იტალიაში. მოგვიანებით კი, პირადი ცხოვრების არათანხვედრი გეგმების გამო მათ შორის ურთიერთობა დაიძაბა.

სასამართლოს შეფასება

სასამართლომ აღნიშნა, რომ სესხის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებით -სამართლებივი ურთიერთობის არსებობის მტკიცების ტვირთი მოსარჩელეს ეკისრებოდა, მით უფრო, იმ პირობებში, როდესაც მოპასუხემ დაადასტურა თანხის მიღების ფაქტი და სადავოდ გახადა მხოლოდ თანხის გადაცემის მიზნობრიობა (სასესხო ურთიერთობის არსებობა). მართალია მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელემ წარმოადგინა სადავო თანხის იტალიიდან გადმოგზავნის გზით მოპასუხისათვის თანხის გადაცემის დამადასტურებელი მტკიცებულება (ფულადი გზავნილის გადარიცხვის ამსახველი ამონაწერი), თუმცა მასში რაიმე მინიშნება/მითითება არ არის მხარეთა შორის სასესხო ვალდებულების არსებობაზე. შესაბამისად, იმ პირობებში, როდესაც სადავოა თანხის გადაცემის დანიშნულება (სამართალურთიერთობის კვალიფიაციისათვის) მხოლოდ მოპასუხის სახელზე სადავო თანხის გადმოგზავნა და მის მიერ ამ თანხის მიღების ფაქტით არ შეიძლება დადასტურდეს მხარეთა შორის სასესხო ვალდებულების არსებობა.

სასამართლოს მოსაზრებით, სესხის ზეპირი ხელშეკრულების არსებობაზე მითითებისას სახეზე უნდა იყოს არა მხოლოდ თანხის გადაცემა, არამედ, ის ფაქტობრივი გარემოებაც, რომ თანხის მიმღებმა მისი დაბრუნების ვალდებულება იკისრა. სწორედ ამ გარემოების არსებობა განაპირობებს ხელშეკრულებიდან გამომდინარე საპირისპირო ვალდებულების — სესხის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას.