პარტნიორობა წარმატებისთვის

განსხვავებული კონცეფციის მქონე იურიდიულმა კომპანიამ „ბი ვი ქონსალთინგმა“ 2021 წელს დაიწყო ოპერირება საქართველოს ბაზარზე. კომპანიის დაფუძნება განაპირობა ორმა გარემოებამ: ერთი მხრივ ბიზნესის მოთხოვნამ კონკრეტულად მათზე მორგებული სამართლებრივი სერვისის მიღებაზე და მეორე მხრივ, წლების განმავლობაში ბიზნეს სამართლის მიმართულებით კომპანიის დამფუძნებლების მიერ დაგროვილი ცოდნის გაზიარების ამბიციამ. როგორია რეგულარული სერვისებს ჩამონათვალი და რა სიახლეებს ნერგავს 2025 წელს კომპანია Business Insider Georgia-ს ესაუბრა ვახტანგ შურღაია „ბი ვი ქონსალთინგის“ მმართველი პარტნიორი

 რა არის „ბი ვი ქონსალთინგის“ კონკურენტული უპირატესობა ბაზარზე?

„ბი ვი ქონსალთინგი“ მუშაობს ბიზნეს სამართლის მიმართულებით და კომპანიებს ემსახურება კონკურენციის, საფინანსო, საგადასახადო და კორპორაციული სამართლის, ასევე, სახელმწიფო შესყიდვების  და სამართლის სხვა მომიჯნავე სფეროებში. სხვებისგან იმით გამოვირჩევით, რომ ვართ ჩვენი კლიენტების პარტნიორები და არა სერვის პროვაიდერები. ნებისმიერ სამართლებრივ სიტუაციას ვაფასებთ ბიზნესის გადმოსახედიდან და ვთავაზობთ ჩვენს პარტნიორებს პრობლემის საუკეთესო გადაწყვეტას. ვთანამშრომლობთ არაერთ საერთაშორისო ექსპერტთან, რაც გვეხმარება პარტნიორების პრობლემებზე უმოკლეს დროში უახლესი პრაქტიკის გადაწყვეტილებების მისადაგებაში.

ვინ არიან „ბი ვი ქონსალთინგის“ სერვისების ძირითადი მომხმარებლები?

ჩვენ პორტფელშია საშუალო და მსხვილი ბიზნესი, მათ შორის, საქართველოში მოქმედი საერთაშორისო კომპანიები. აქტიურად ვთანამშრომლობთ დარგობრივ ასოციაციებთან რამდენიმე მიმართულებით, მათ შორის, საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაზე  სამართლის დარგში.  

 რა მოცულობით იზრდება „ბი ვი ქონსალთინგი“  წლიდან-წლამდე?

ამაყად ვიტყვი, რომ „ბი ვი ქონსალთინგი“ წლიდან წლამდე მინიმუმ აორმაგებს როგორც პარტნიორთა რაოდენობას ასევე შემოსავალს, რაც მიუთითებს ჩვენი ბიზნეს მოდელის მართებულობასა და ბაზარზე ჩვენ მიმართ ნდობის ხარისხზე. 

რა სიახლეებს გეგმავ „ბი ვი ქონსალთინგი“  2025 წელს?

ვგეგმავთ სამშენებლო სამართლის მიმართულებით სერვისების გაფართოებას და ამჟამად ვაყალიბებთ გუნდს, რომლის საშუალებით მომავალი წლიდან ჩვენს პარტნიორებს შევთავაზებთ FIDIC-თან დაკავშირებული ურთიერთობების სამართლებრივ დარეგულირებას.  გარდა ამისა, დამუშავების პროცესშია შრომის ინსპექციასთან მიმართებით, კონკრეტული სერვისები, რათა უფრო აქტიურად შევთავაზოთ ჩვენს პარტნიორებს.

მომხმარებლის უფლება, უარი თქვას ხელშეკრულებაზე

 

მომხმარებელთა უფლებების დაცვა უზრუნველყოფილია არაერთი საერთაშორისო თუ ეროვნული საკანონმდებლო აქტით. აღნიშნული მოწესრიგებები დეტალურადაა განხილული „ბი ვი ქონსალთინგის“ სტატიაში, რომელიც მომხმარებლის ინფორმირების ვალდებულებას შეეხება. (სტატიის გაცნობა შესაძლებელია ჩვენს ვებ-გვერდზე:  https://bvc.ge/)

„მომხმარებლის დაცვის შესახებ“ კანონით დაცულია ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება. კანონის მე-17 მუხლის თანახმად, თუ საქონელი ნაკლის მქონე აღმოჩნდა, მომხმარებელს უფლება აქვს, მოვაჭრეს მოსთხოვოს ნაკლის აღმოფხვრა (საქონლის უსასყიდლოდ შეკეთება ან შეცვლა, ფასის შემცირება) ან გავიდეს ხელშეკრულებიდან. ამასთან, მომხმარებელს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება არ წარმოეშობა, თუ საქონლის ნაკლი უმნიშვნელოა. (“მომხმარებლის უფლებების დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი; იხ., <https://matsne.gov.ge/ka/document/view/5420598?publication=3>) 

ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება დაცულია ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2011 წლის 25 ოქტომბრის  დირექტივით N2011/83/EC მომხმარებელთა უფლებების შესახებ (შემდგომში მოხსენიებული როგორც - „დირექტივა).აღნიშნული დირექტივის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, გარდა დირექტივის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული გამონაკლისი შემთხვევებისა, მომხმარებელს უნდა ჰქონდეს 14 დღიანი პერიოდი, რათა გავიდეს ხელშეკრულებიდან უპირობოდ, ყოველგვარი მიზეზის მითითებისა და დამატებითი ხარჯების გადახდისა გარდა დირექტივის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-14 მუხლოით გათვალისწინებული ხარჯებისა. (ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2011 წლის 25 ოქტომბრის დირექტივა 2011/83/EC მომხმარებელთა უფლებების, საბჭოს დირექტივასა 93/13/EEC და ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივაში 1999/44/EC შესწორებების შეტანის და საბჭოს დირექტივისა 85/577/EEC და ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივის 97/7/EC გაუქმების შესახებ; იხ., <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32011L0083>, ქართულ ენაზე: <https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4488461?publication=0> )

კანონით დისტანციურ ხელშეკრულებებთან მიმართებით გათვალისწინებულია მომხმარებლის დაცვის უფრო მაღალი სტანდარტი. ასეთი მოწესრიგება განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ მომხმარებელი ზოგადად მიჩნეულია მოვაჭრესთან შედარებით სუსტ მხარედ, თუმცა დისტანციური ხელშეკრულების დროს ითვლება, რომ ის კიდევ უფრო სუსტ პოზიციაში იმყოფება.

კანონის მე-13 მუხლის თანახმად, მომხმარებელს უფლება აქვს, ყოველგვარი საფუძვლის მითითების გარეშე თქვას უარი დისტანციურ ხელშეკრულებაზე ან/და სარეწის გარეთ დადებულ ხელშეკრულებაზე 14 კალენდარული დღის განმავლობაში. ნორმა ასვეე ადგენს თოთხმეტ დღიანი ვადის ათვლის დაწყების მომენტს:

1. მომსახურების ხელშეკრულებაში ვადა აითვლება - ხელშეკრულების დადების მომენტიდან;
2. ნასყიდობის ხელშეკრულებისათვის - მომხმარებლის ან მის მიერ განსაზღვრული მესამე პირის მიერ საქონლის მფლობელობაში მიღებიდან;
3. შეკვეთის ნაწილ-ნაწილ განხორციელებისას - ბოლო ნივთის მფლობელობაში მიღებიდან;
4. საქონლის რეგულარულად (განსაზღვრული პერიოდულობით) მიწოდების შემთხვევაში - ნივთის მფლობელობაში პირველად მიღებიდან.

თუმცა, კანონის მე-14 მუხლი ითვალისწინებს ისეთ გამონაკლისებს, როდესაც მომხმარებელს არ შეუძლია ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე დისტანციურ ხელშეკრულებაზე უარის თქმა.

პირველ რიგში, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება არ ვრცელდება  საფინანსო და სადაზღვევო სფეროებში დადებულ ხელშეკრულებებზე, რომლებიც რეგულირდება შესაბამისი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, გარდა სარეწის გარეთ დადებული, უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილი სასესხო ხელშეკრულებისა, თუ მომხმარებელს სესხის თანხით სარგებლობა არ დაუწყია.

მომხმარებელს არ აქვს უფლება უარი თქვას ხელშეკრულებაზე, თუ:

ა) მოვაჭრემ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული მომსახურება სრულად გასწია, მოვაჭრემ მომსახურების გაწევა მომხმარებლის წინასწარი თანხმობით დაიწყო და იგი ინფორმირებული იყო, რომ მომსახურების სრულად მიღების შემთხვევაში დაკარგავდა ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას;

ბ) ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია, რომ მიწოდებული საქონლის ან მომსახურების ფასი დამოკიდებულია ფინანსურ ბაზარზე არსებულ ცვლილებაზე, რომელსაც მოვაჭრე ვერ აკონტროლებს და რომელიც ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლების განხორციელებისთვის ამ კანონით დადგენილ ვადაში წარმოიშვა;

გ) მიწოდებული საქონელი ან მომსახურება მომხმარებლის ინდივიდუალური შეკვეთით არის დამზადებული ან აშკარად მის პირად საჭიროებებზეა მორგებული;

დ) მიწოდებული საქონელი მალფუჭებადია ან მას მოკლე ვარგისობის ვადა აქვს;

ე) მას მიეწოდა ჰერმეტულად დაცული საქონელი, მისი ჰერმეტულობა მიწოდების შემდეგ დაირღვა და, ამდენად, საქონლის დაბრუნება შეუძლებელია ჯანმრთელობის ან ჰიგიენური ნორმების დაცვის გამო;

ვ) მიწოდებული საქონელი მიწოდების დროს, მისი მახასიათებლებიდან გამომდინარე, განუყოფლად შეერწყა სხვა საქონელს;

ზ) ხელშეკრულების პირობების შესაბამისად, მომხმარებელმა მოვაჭრე გადაუდებელი სარემონტო/ტექნიკური მომსახურების გასაწევად გამოიძახა. ეს შეზღუდვა არ ვრცელდება ამ ვიზიტის ფარგლებში აღნიშნული მომსახურების მიღმა გაწეულ დამატებით მომსახურებაზე;

თ) მიწოდებულ იქნა დალუქული აუდიო ან ვიდეოჩანაწერი ან პროგრამული უზრუნველყოფა და მისი ლუქი მიწოდების შემდეგ დაირღვა;

ი) მიწოდებულ იქნა ჟურნალ-გაზეთები ან სხვა სახის პერიოდული გამოცემა, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მათი/მისი მიწოდების საფუძველი სააბონენტო ხელშეკრულებაა;

კ) ხელშეკრულება საჯარო აუქციონის შედეგად დაიდო;

ლ) ხელშეკრულება დაიდო უძრავი ქონების არასაცხოვრებელი მიზნით გადაცემაზე, საქონლის გადაზიდვაზე, სატრანსპორტო საშუალების ქირავნობაზე, კვების ორგანიზებაზე ან დასვენებასთან დაკავშირებულ მომსახურებაზე და მასში მითითებულია ხელშეკრულების შესრულების განსაზღვრული თარიღი ან პერიოდი;

მ) მას ციფრული შინაარსი მიეწოდა არამყარი მატარებლით, ხელშეკრულების შესრულება მომხმარებლის წინასწარი თანხმობით დაიწყო და მომხმარებელმა იცოდა, რომ ამით დაკარგავდა ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას;

ნ) ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია ალკოჰოლური სასმელების მიწოდება, რომელთა ფასი შეთანხმდა ხელშეკრულების დადების მომენტში, ხოლო მიწოდება მოხდება 30 დღის შემდეგ, ამასთანავე, აღნიშნული ფასი დამოკიდებულია ბაზარზე არსებულ მერყეობაზე, რომელსაც მოვაჭრე ვერ აკონტროლებს;

ო) ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია სპორტული ან კულტურული ღონისძიების ბილეთის მიწოდება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ხელშეკრულებით განსაზღვრულია აღნიშნული ბილეთის დაბრუნების შესაძლებლობა, წესი და პირობები.

თუ სახეზე არ არის არცერთი აღნიშნული გამონაკლისი, მომხმარებელი უფლებამოსილია უარი თქვას დისტანციურ/სარეწს გარეთ დადებულ ხელშეკრულებაზე.

„ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს პრაქტიკით დადგენილია, რომ გამონაკლისები, რომლებიც კანონმდებლის მიერ შეთავაზებული დაცვის შეზღუდვას ემსახურება, განსაკუთრებული სიზუსტით უნდა განიმარტოს.“ ეს გულისხმობს, რომ  დისტანციურ ხელშეკრულებაზე უარის თქმასთან დაკავშირებული პირობები მომხმარებელს იმაზე მეტად არ უნდა ზღდავდეს, ვიდრე ეს კანონით არის გათვალისწინებული. (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 19 აპრილის გადაწყვეტილება N04/352., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpfLhBbH.pdf)

იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის საფუძველი - სახეზეა ნაკლიანი ნივთი ან დისტანციური ხელშეკრულება, მომხმარებელი ვალდებულია 14 კალენდარული დღის განმავლობაში მოვაჭრეს გაუგზავნოს შევსებული დაბრუნების ფორმა ან სხვა ცალსახა მტკიცებულება, რომელიც ასახავს მომხმარებლის გადაწყვეტილებას საქონლის დაბრუნების შესახებ. თუ აღნიშნულ ვადაში მომხმარებელი არ შეავსებს დაბრუნების ფორმას ან სხვა ცალსახა მტკიცებულებას არ წარუდგენს მოვაჭრეს მომხმარებელი კარგავს ყოველგვარი საფუძვლის მითითების გარეშე ნივთის დაბრუნების უფლებას.

კანონის მე-15 მუხლის 1-ელი პუნქტის თანახმად, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შედეგად ქარწყლდება მხარეების მიერ დისტანციური ხელშეკრულებით ან სარეწის გარეთ დადებული ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებები, ხოლო ის, რაც მხარეებმა მისი შესრულებით მიიღეს, მათ უბრუნდებათ. ამავე მუხლით განსაზღვრულია მოვაჭრის ვალდებულებები. კერძოდ, მოვაჭრე ვალდებულია მომხმარებელს დაუბრუნოს გადახდილი თანხა და, არსებობის შემთხვევაში, მიწოდების ხარჯის ასანაზღაურებლად გადახდილი თანხა სრულად, გაჭიანურების გარეშე, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შესახებ შეტყობინების მიღებიდან არაუგვიანეს 14 კალენდარული დღისა.

საქართველოს კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტომ რამდენიმე საქმეში იმსჯელა ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლების დარღევაზე.

2024 წლის 2 მაისის N04/405 გადაწყვეტილებით კონკურენციის სააგენტომ დაადგინა მოვაჭრის მიერ მომხმარებლის უფლების დარღვევა. აღნიშნულ საქმეში, მოვაჭრეს განსაზღვრული ჰქონდა, რომ ნივთის დაბრუნება შესაძლებელი იყო მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დადასტურდებოდა ნივთის ქარხნული წუნი ან იგი იყო გამოუყენებელი, ყუთი კი დაუზიანებელი. სხვა შემთხვევაში ნივთის დაბრუნება დაუშვებელი იყო, ვინაიდან ნივთის „დატესტვაც“ ითვლებოდა მის გამოყენებად. შესაბამისად, მოვაჭრემ ნივთის დატესტვა მიიჩნია გამოყენებად და უპირობოდ დაბრუნების უფლებაზე უარის თქმის საფუძვლად. (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება N04/405., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/php7hEB34.pdf)

სააგენტომ აღნიშნა, რომ: „ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლების მიზანია დაიცვას მომხმარებელი მაშინ როდესაც მას არ შეუძლია რეალურად ნახოს საქონელი ან გაარკვიოს გაწეული მომსახურების შინაარსი ხელშეკრულების დადებამდე. ამდენად, ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლება მიმართულია მომხმარებლისთვის დისტანციური ხელშეკრულების შედეგად წარმოქმნილი ხარვეზების აღმოფხვრისკენ. მომხმარებელს ეძლევა დამატებითი ვადა მოსაფიქრებლად, რომლის განმავლობაშიც მას შეუძლია შეძენილი საქონლის შემოწმება ან ტესტირება. საქონლის ბუნების, მახასიათებლებისა და ფუნქციების დადგენის მიზნით, მომხმარებელმა შეძენილი ნივთი უნდა შეამოწმოს ისე, როგორც ამას მაღაზიაში შეძლებდა.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება N04/405., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/php7hEB34.pdf)

სააგენტომ განმარტა, რომ „მომხმარებელს მინიჭებული აქვს უფლება კანონით დადგენილ ფარგლებში უარი თქვას ხელშეკრულებაზე მაშინ, როდესაც პროდუქტის მახასიათებლები შეესაბამება დისტანციურად მიწოდებულ ინფორმაციას, თუმცა მისი მიღებისა და დატესტვის შემდგომ მომხმარებელი ხვდება, რომ ნივთი არ ამართლებს მის მოლოდინებს და არ სურს მისი დატოვება.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება N04/405., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/php7hEB34.pdf)

ამავე საქმეში მოვაჭრე ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას ზღუდავდა ისეთ შემთხვევაში, როდესაც პროდუქტი შეძენილი იყო საბანკო განვადებით. სააგენტომ მიიჩნია, რომ სახეზე იყო კანონის მე-13 მუხლის დარღევა, ვინაიდან „მოვაჭრე ვალდებულია უპირობოდ დაბრუნების წესები და პირობები არ ჩამოაყალიბოს იმგვარად და არ გამოიყენოს საქონლის გაყიდვის ისეთი მექანიზმი, რომელიც შეზღუდავს მომხმარებლისთვის კანონით განსაზღვრულ უფლებებს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოვაჭრის უარი არის უსაფუძლო და არღვევს მომხმარებლისთვის კანონით გარანტირებულ უფლებებს.“

2024 წლის 19 აპრილის გადაწყვეტილებაში სააგენტომ მიუთითა დირექტივის პრეამბულაზე, რომელიც ხაზგასმით ამბობს, რომ „ვინაიდან, დისტანციურად ვაჭრობისას მომხმარებელს ხელშეკრულების დადებამდე საქონლის ნახვის შესაძლებლობა არ აქვს, მას უფლება უნდა ჰქონდეს, რომ უარი თქვას ხელშეკრულებაზე. ამასთან, მას უნდა შეეძლოს, შეამოწმოს და დატესტოს შეძენილი საქონელი იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია მისი ბუნების, მახასიათებლებისა და ფუნქციონალების დასადგენად.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 19 აპრილის გადაწყვეტილება N04/352., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpfLhBbH.pdf)

 

სააგენტომ 2024 წლის 17 აპრილის გადაწყვეტილებით მომხმარებლის უფლების დარღვევა დაადგინა. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებელმა ონლაინ, განვადებით შეძენისას ერთის ნაცვლად შეიძინა ორი ნივთი. მან მაშინვე მოახდინა რეაგირება და დაუკავშირდა როგორც ბანკს, ასევე მოვაჭრეს და მოითხოვა ერთი ხელშეკრულების შეწყვეტა, თუმცა მისი მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა. სააგენტომ მიუთითა, რომ მოვაჭრის მიერ წარმოდგენილი არ ყოფილა არანაირი მტკიცებულება, რომელიც ადასტურებდა, რომ მან განვადების მომსახურე ბანკს გაუგზავნა შესამაბისი მოთხოვნა განვადების ხელშეკრულების გაუქმების მოთხოვნით, მაშინ, როდესაც მომხმარებელს ჰქონდა უპირობო უფლება, შეეწყვიტა ხელშეკრულება. ვინაიდან სახეზე არ იყო გამონაკლისი შემთხვევა, მომხმარებლის მიერ დისტანციურ ხელშეკრულებაზე უარი „ავტომატურად გამოიწვევს განვადების ხელშეკრულებიდან მის გასვლას და პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენას.“ (საქართველოს კონკურენციის სააგენტოს 2024 წლის 17 აპრილის გადაწყვეტილება N04/335., იხ., https://gcca.gov.ge/uploads_script/user_rights/tmp/phpeUrK4n.pdf)

შეჯამების სახით უნდა ითქვას, რომ მომხმარებელი უფლებამოსილია უარი განაცხადოს ხელშეკრულებაზე, თუ ნივთი არსებითი ნაკლის მქონეა. დისტანციური და სარეწს გარეთ დადებული ხელშეკრულების შემთხვევაში კი მომხმარებელს უარის თქმის უფლება წარმოეშობა ყოველგვარი დამატებითი დასაბუთების აუცილებლობის გარეშე.

შრომითი უფლებები წარმოადგენს როგორც საერთაშორისო, ისე ეროვნულ დონეზე დაცულ უფლებებს. შრომითი ურთიერთობების კანონისმიერი დარეგულირების ძირითადი მიზანია დასაქმებულის, როგორც ურთიერთობის სუსტი მხარის დაცვა.

ურთიერთობის არსიდან გამომდინარე, დასაქმებული ეკონომიკურად დამოკიდებულია დამსაქმებელზე, რაც ბუნებრივად წარმოშობს მის მიერ აღნიშნული დამოკიდებულების ბოროტად გამოყენების ალბათობას. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლი განსაზღვრავს, რომ „შრომის თავისუფლება უზრუნველყოფილია. ყველას აქვს სამუშაოს თავისუფალი არჩევის უფლება. უფლება შრომის უსაფრთხო პირობებზე და სხვა შრომითი უფლებები დაცულია ორგანული კანონით.“

საქართველოს შრომის კოდექსი არეგულირებს შრომითი ურთიერთობის სხვადასხვა ასპექტებს, მათ შორის, შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის წესს. შრომის კოდექსის 48-ე მუხლი ადგენს, თუ რა წესები უნდა დაიცვან მხარეებმა ხელშეკრულების შეწყვეტისას, როგორიცაა მაგალითად წინასწარი გაფრთხილება ან/და კომპენსაცია. აღნიშნული მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, დასაქმებული უფლებამოსილია შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ დამსაქმებლის გადაწყვეტილება გაასაჩივროს სასამართლოში.

იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლოს მიერ მოხდა შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის უკანონოდ ცნობა, დასაქმებულის მოთხოვნისა და სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე შესაძლოა დადგეს რამდენიმე სამართლებრივი შედეგი. შრომის კოდექსის 48-ე მუხლის მე-8 ნაწილი ადგენს, რომ „სასამართლოს მიერ შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ დამსაქმებლის გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შემთხვევაში, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, დამსაქმებელი ვალდებულია პირვანდელ სამუშაო ადგილზე აღადგინოს პირი, რომელსაც შრომითი ხელშეკრულება შეუწყდა, ან უზრუნველყოს ის ტოლფასი სამუშაოთი, ან გადაუხადოს მას კომპენსაცია სასამართლოს მიერ განსაზღვრული ოდენობით.“ ნორმა ითვალისწინებს ხელშეკრულების შეწყვეტის ბათილად ცნობის პირობებში უფლებრივი რესტიტუციის სამ მექანიზმს.

პირველი სამართლებრივი შედეგია პირვანდელ სამუშაოზე აღდგენის მოთხოვნა, რომელიც სასამართლო პრაქტიკით მიჩნეულია დასაქმებულის უპირატეს უფლებად. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ერთ-ერთ ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ თანამდებობაზე აღდგენა დასაქმებულის უპირატესი უფლებაა, რადგან მისი დათხოვნა უკანონო გათავისუფლების თანმდევი შედეგია. თუმცა, აღდგენის უფლება აბსოლუტური არ არის და აუცილებელია გარკვეული წინაპირობების შეფასება. სასამართლომ პირველ რიგში უნდა გაითვალისწინოს ორივე მხარის პატივსადები ინტერესი და შეაფასოს, რამდენად მიზანშეწინილი და შესაძლებელია პირვანდელ თანამდებობაზე პირის აღდგენა. (იხ. სუსგ ას-729-2022, 09.02.2024).

ის, თუ რა იგულისხმება პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენის შეუძლებლობაში, წარმოადგენს დამსაქმებლის მტკიცების ტვირთს. სწორედ დამსაქმებელმა უნდა მიუთითოს, რომ თანამდებობაზე აღდგენა შეუძლებელია გარკვეულ ობიექტურ მიზეზთა გამო და შესაბამისი გარემოებებით დაამტკიცოს აღნიშნული შეუძლებლობა. დამსაქმებელმა უნდა ადასტუროს ის გარემოებაც, რომ პირვანდელი სამუშაო ადგილი აღარ არსებობს, ან არსებობს, თუმცა დაკავებულია. მისივე მტკიცების საგანში შედის ასევე იმის დადასტურება, რომ მესამე პირი, რომელიც სადავო პოზიციას იკავებს, ამ ფაქტის მიმართ კეთილსინდისიერია, აღნიშნული ფორმალურ ხასიათს არ ატარებს და მხოლოდ რეალური საჭიროებიდან გამომდინარეობს. უზენაეს სასამართლოს პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენის შეუძლებლობად მიუჩნევია ისეთი მდგომარეობა, როდესაც მაგალითად მოსარჩელის მიერ დაკავებულ თანამდებობას იკავებს სხვა პირი კონკურსის წესით (იხ. სუსგ ას-499-499-2018) ან როდესაც მოსარჩელეს ამდენი ხნის განმავლობაში არ უმუშავია და კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება მის მიერ დაკისრებული მოვალეობების ეფექტურად შესრულების შესაძლებლობა. (სუსგ №ას 863 830 2016, 05.01.2017)

რაც შეეხება რიგით მეორე რესტიტუციის საშუალებას - ტოლფასი სამუშაოთი უზრუნველყოფას - აღნიშნული წარმოადგენს შედეგს იმ შემთხვევაში, როდესაც დადასტურდება, რომ პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენა შეუძლებელია. ტოლფასი სამუშაოს არსებობის ფაქტი და მასთან დასაქმებულის კვალიფიკაციათა შესაბამისობა უნდა დაამტკიცოს სწორედ დასაქმებულმა. ამ მიზნით სასამართლომ უნდა გამოიკვლიოს დამსაქმებლის ტოლფასი ვაკანტური პოზიციები, ფუნქციური მსგავსება თავდაპირველ და ტოლფას თანამდებობებს შორის. ცხადია, ტოლფასი თანამდებობის დაკავების უფლება არ გულისხმობს, რომ დასაქმებულმა მიიღოს ისეთი პოზიცია, რომლის დასაკავებლადაც სპეციალური ცოდნა და მომზადება არ გააჩნია. მსგავსი თანამდებობა გულისხმობს როგორც ფუნქციური, ისე შრომის ანაზღაურების მხრივ მსგავს თანამდებობას. (იხ. სუსგ 2024 წლის 9 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე ას-729-2022).

იმ შემთხვევაში, თუ დამსაქმებელს არ გააჩნია ტოლფასი თანამდებობა, ან მასზე გათავისუფლებული დასაქმებულის აღდგენა მიზანშეწონილი არ არის, სასამართლომ უნდა იმსჯელოს კომპენსაციის საკითხზე. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, შრომით დავებზე „კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას შემდეგი გარემოებები: კომპანიის ლიკვიდურობა; პირის შანსები შრომის ბაზარზე; პირის სოციალური მდგომარეობა; დამსაქმებლის ფინანსური მდგომარეობა; პირი სხვაგან დასაქმდა თუ არა დავის პერიოდში; სამუშაო სტაჟი; დამსაქმებლის საწარმოუნარიანობა; პირის მუშაობის ხანგრძლივობა დამსაქმებელთან. შრომითსამართლებრივი კომპენსაცია ერთდროულად უნდა ფარავდეს იმ მატერიალურ დანაკარგს, რაც მხარემ უკანონოდ დათხოვნით განიცადა და რასაც იგი, საშუალოდ, შესატყვისი სამსახურის მოძებნამდე განიცდის, ასევე, იმ მორალურ ზიანს, რაც მას უკანონოდ დათხოვნით მიადგა. ამავდროულად, მხედველობაშია მისაღები უკანონოდ დათხოვნილი სუბიექტის ასაკი, კომპეტენცია, სამსახურის შოვნის პერსპექტივა, ოჯახური მდგომარეობა, სოციალური მდგომარეობა, ასევე, დამსაქმებლის ფინანსური მდგომარეობა და ა. შ.“ (იხ. სუსგ 2024 წლის 9 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე ას-729-2022).

გარდა აღნიშნული სამი შედეგისა, მოსარჩელეს ასევე შეუძლია კუმულაციურად მოითხოვოს იძულებითი განაცდურის ანაზღაურება. შრომის კოდექსის 48-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, „დასაქმებულს უფლება აქვს, ამ მუხლის მე-8 პუნქტით გათვალისწინებულ პირვანდელ ან ტოლფას სამუშაო ადგილზე აღდგენის ან მის ნაცვლად დაკისრებული კომპენსაციის გადახდის გარდა, მოითხოვოს იძულებითი განაცდურის ანაზღაურება შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის თარიღიდან შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ დამსაქმებლის გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის თაობაზე სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების აღსრულების თარიღამდე.“ სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა (თანამდებობაზე აღდგენის, ტოლფასი სამუშაოთი უზრუნველყოფის ან კომპენსაციის გზით), არ გამორიცხავს იძულებითი განაცდურის ანაზღაურებას, ვინაიდან ეს უკანასკნელი წარმოადგენს ზიანის ანაზღაურებას. „შრომის ხელშეკრულების საფუძვლის ბათილად ცნობა, შედეგობრივი თვალსაზრისით, იწვევს ხელშეკრულების საფუძვლის ბათილობამდე არსებული მდგომარეობის აღდგენასა და იმ ზიანის ანაზღაურებას, რომელიც დასაქმებულს დამსაქმებლის მხრიდან არამართლზომიერი გათავისუფლებით მიადგა, შესაბამისად, განაცდურის ანაზღაურება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408 ე და 411 ე მუხლების კონტექსტში ის სამართლებრივი შედეგებია, რაც დამსაქმებლის არამართლზომიერ ქმედებას სდევს თან. (თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება, საქმე N2/15615 16, 2017 წლის 6 აპრილი).

პრობლემურ საკითხს შეიძლება წარმოადგენდეს მე-8 პუნქტით გათვალისწინებული კომპენსაციისა და იძულებითი განაცდურის გამიჯვნა. აღნიშნულთან დაკავშირებით არსებობს უზენაესი სასამართლოს განმარტება, რომლის თანახმადაც კომპენსაცია შესაძლოა ბევრად აღემატებოდეს იძულებითი განაცდურის ოდენობას, ვინაიდან კომპენსაცია ერთგვარ „სანქციის“ სახეს ატარებს შრომით ბაზარზე, რათა თავიდან იქნეს არიდებული შრომითი ურთიერთობის არამართლზომიერად შეწყვეტის შემთხვევები. (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განჩინება, საქმე №ას 365 2019, 04.10.2019).

შესაბამისად, პირვანდელ თანამდებობაზე აღდგენა, ტოლფასი სამუშაოთი უზრუნველყოფა ან კომპენსაცია წარმოადგენს ალტერნატიულ შედეგებს, იძულებითი განაცდურის მოთხოვნა, როგორც ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა კი შესაძლოა მოხდეს პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენასთან ერთად.

2023 წლის 11 აპრილს, საკონსტიტუციო სასამართლომ 2/3/1421,1448,1451 გადაწყვეტილებით საქმეზე „„შპს იხტიოსი“, ზაზა პატარიძე, ნიკოლოზ ბერიაშვილი, შალვა ონიანი, ვახტანგ კობეშავიძე და მანანა ხარხელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,“ არაკონსტიტუციურად ცნო საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის 11 ნაწილის პირველი და მე-2 წინადადებები, რომლითაც გათვალისწინებული იყო ხელშეკრულებიდან გამომდინარე დავებთან დაკავშირებით პირველი ინსტანციის სასამართლო გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიქცევა, თუ ეს პირდაპირ იყო გათვალისწინებული ხელშეკრულებით და 269-ე მუხლის მე-2 წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებდა აღნიშნულ გადაწყვეტილებათა დაუყოვნებლივ აღსრულების საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვასა და გადაწყვეტას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განხილვის საგანს წარმოადგენდა აღნიშნულ ნორმათა კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტში განმტკიცებულ სასამართლოსთვის მიმართვასა და საქმის სამართლიანად და დროულად განხილვის უფლებასთან მიმართებით.

სასამართლომ გასაჩივრებულ ნორმათა ლეგიტიმურ მიზანზე მსჯელობისას ხაზი გაუსვა საერთო სასამართლოთა გადატვირთულობის ფაქტობრივი მოცემულობის გათვალისწინებით, დაუყოვნებლივი აღსრულების პრაქტიკულობას სამოქალაქო გარიგებების ხელშეწყობისა და დარღვეული უფლებების სწრაფად აღდგენის კონტექსტში.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ სადავო ნორმები გამოსადეგი იყო ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, ვინაიდან „პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივი აღსრულება, უზრუნველყოფს დარღვეული უფლებების სწრაფ აღდგენას, აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა მნიშვნელოვნად ახალისებს კერძო ინიციატივებს, უზრუნველყოფს სამოქალაქო ბრუნვის მოქნილობას.“ სასამართლოს მოსაზრებით, ნორმა ასევე აკმაყოფილებდა აუცილებლობის კრიტერიუმს, ვინაიდან არ იკვეთებოდა უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი სხვა სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც იმავე ეფექტურობით უზრუნველყოფს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორც ეს სადავო ნორმის საფუძველზე ხდება.“

თუმცა, საკონსტიტუციო სასამართლომ პრობლემა დაინახა სადავო ნორმებისა და ლეგიტიმურ მიზანთა პროპორციულობის ნაწილში და მიიჩნია, რომ მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა პროპორციული არ იყო მიღებულ სარგებელთან. გადაწყვეტილებაში ხაზგასმულია ის, რომ მოსამართლე ვალდებულია გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიაქციოს და ის უფლებამოსილი არაა, შეაპირისპიროს მოსარჩელისა და მოპასუხის ინტერესები. ამასთან, სასამართლომ მიიჩნია, რომ სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას არ აქვს შედეგების უკუქცევის შესაძლებლობა, რაც სასამართლოსათვის მიმართვის პროცესს ილუზორულად აქცევს, რასაც სასამართლო სისტემის გამართულ ფუნქციონირებასა და მისი უფლებების დაცვის ეფექტურ მექანიზმად აღქმაზე უარყოფითი გავლენა ექნება.

სასამართლომ 268-ე მუხლის 11 ნაწილის პირველი და მე-2 წინადადებებზე მსჯელობისას კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროსთან მიმართებით სასამართლოს გზით უფლებების დაცვის შესაძლებლობა გააიგივა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილების ზემდგომ ინსტანციაში გასაჩივრების შესაძლებლობასთან, სადავო ნორმა კი უფლების განხორციელებისათვის კანონმდებლის მიერ დაწესებულ ხელისშემშლელ ფაქტორად მიიჩნია. ამ ნაწილში სასამართლომ არ გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება სრულიად არარევიზირებადი არ არის, ვინაიდან სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 270-ე და 375-ე მუხლების საფუძველზე, დაუყოვნებლივ აღსრულების შესახებ გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს და, იმავდროულად, სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილია, შეაჩეროს, გადაავადოს ან საერთოდ გააუქმოს დაუყოვნებლივი აღსრულება. შესაბამისად, სადავო ნორმა მოპასუხეს სრულად არ ართმევს გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას.

აღნიშნულ საქმეზე სასამართლო მეგობრის მოსაზრების ძირითადი არგუმენტი, რომელიც სასამართლომ მხედველობაში არ მიიღო, არის ის, რომ გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებაზე უარის თქმა ხდება არა კანონმდებლის იმპერატიული გადაწყვეტილების საფუძველზე, არამედ მხარეთა მიერ გამოვლენილი ნების შედეგად. დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად გადაწყვეტილება მიექცევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც აღნიშნულზე არსებობს მხარეთა შეთანხმება და შესაბამისად, მხარის ნება, უარი თქვას გასაჩივრების უფლებაზე. სადავო ინსტიტუტი წარმოადგენს მხარეთა ხელშეკრულების თავისუფლების გამოვლინებას. აღნიშნული უფლება მხარეებს უზრუნველყოფს შესაძლებლობით, ხელშეკრულება დადონ საკუთარი ნება-სურვილის შესაბამისად, რაც მათ შორის მოიაზრებს ხელშეკრულების პირობებზე შეთანხმებას. აღნიშნული შესაძლებლობის წართმევით კი სასამართლომ, ინდივიდის ერთი უფლების დაცვის მიზნით, მასვე შეუზღუდა სხვა უფლება - ხელშეკრულების თავისუფლების უფლება. ინდივიდის „საკუთარი თავისაგან დაცვა“, ზოგადად, მხოლოდ აბსოლუტურ გამონაკლის შემთხვევებში შეიძლება ჩაითვალოს ლეგიტიმურ მიზნად. ამ ტიპის პატერნალიზმის საჭიროება კი ცალსახად არ არსებობს, როდესაც მხარე საკუთარი ნების საფუძველზე განკარგავს საკუთარ უფლებებს, განსაკუთრებით კი სამოქალაქო სამართალში, რომელიც მხარეთათვის მინიჭებული მეტი ავტონომიით გამოირჩევა.

სასამართლო მეგობრის მოსაზრებაში ყურადღება იყო გამახვილებული წინასწარი (დაუყოვნებლივი) აღსრულების არაიდენტურ, თუმცა მსგავს ინსტიტუტზე გერმანიაში. აღნიშნული ინსტიტუტია „წინასწარი აღსრულება“, რომელიც გულისხმობს ისეთი გადაწყვეტილების აღსრულებას, რომელიც ჯერ კანონიერ ძალაში შესული არ არის. თუმცა, ქართული კანონმდებლობით არსებული მოწესრიგებისაგან განსხვავებით, ამ შემთხვევაში აუცილებელი არ არის მხარეთა წინასწარი შეთანხმების აუცილებლობა და წინასწარი აღსრულება სასამართლოს მიერ დგინდება ცალმხრივი შუამდგომლობის საფუძველზე. ამგვარად, აღნიშნული რეგულირება უფრო ფართო ჩარევას წარმოადგენს იმ პირის უფლებებში, რომლის მიმართაც ხორციელდება დაუყოვნებლივი აღსრულება.